Przewody ochronne


Spis treści

1. Wprowadzenie

Przewód ochronny (ang. protective conductor) – to przewód instalacji elektrycznej nie obciążony prądami roboczymi, który łączy wszystkie części przewodzące dostępne z uziemionym punktem układu sieci, zapewniając ochronę przed porażeniem elektrycznym przy uszkodzeniu przez samoczynne wyłączenie zasilania.

1.1. Wybrane definicje
W normach PN-EN 61140:2005/A1:2008 Ochrona przed porażeniem prądem elektrycznym — Wspólne aspekty instalacji i urządzeń oraz PN-HD 60364-4-41:2017-09 Instalacje elektryczne niskiego napięcia — Część 4-41: Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa — Ochrona przed porażeniem elektrycznym, sformułowane zostały następujące definicje:
Przewód ochronny – przewód przeznaczony do celów bezpieczeństwa, np. ochrona przed porażeniem elektrycznym;
Przewód ochronno-neutralny – przewód spełniający zarówno funkcje przewodu ochronnego jak i przewodu neutralnego;
Połączenie wyrównawcze – połączenie elektryczne pomiędzy częściami przewodzącymi w celu wyrównania potencjałów;
Połączenie wyrównawcze ochronne – połączenie wyrównawcze dla celów bezpieczeństwa (np. ochrona przed porażeniem elektrycznym);
Przewód wyrównawczy ochronny – przewód ochronny przeznaczony do połączenia wyrównawczego ochronnego, zapewniający elektryczne połączenie części przewodzących dostępnych i/lub części przewodzących obcych, powodujący wyrównanie potencjałów łączonych części. Za pomocą przewodów wyrównawczych ochronnych realizowane są połączenia wyrównawcze główne i miejscowe;
Przewód uziemiający – przewód stanowiący drogę przewodzącą, lub jej część, pomiędzy danym punktem sieci, instalacji lub urządzenia a uziomem;
Zacisk połączenia wyrównawczego – zacisk umieszczony na urządzeniu lub wyposażeniu przewidziany dla połączenia elektrycznego z systemem połączeń wyrównawczych;
Zacisk połączenia ochronnego – zacisk przeznaczony dla celów połączenia wyrównawczego ochronnego;
Główna szyna wyrównawcza (uziemiająca) – jest częścią układu uziemiającego instalacji, umożliwiająca połączenie elektryczne pewnej liczby przewodów w celach wyrównania potencjałów (uziemieniowych);
Część przewodząca dostępna – część przewodząca urządzenia, której można dotknąć, nie będąca normalnie pod napięciem, i która może znaleźć się pod napięciem, jeśli zawiedzie izolacja podstawowa;
Część przewodząca obca – część przewodząca nie będąca częścią instalacji elektrycznej i mogąca przyjmować potencjał elektryczny, zwykle potencjał ziemi.

1.2. Ogólny podział przewodów ze względu na funkcje pełnione w instalacjach elektrycznych
Ze względu na funkcje pełnione w instalacjach elektrycznych ogólny podział przewodów jest następujący:

1) Przewody czynne prądu przemiennego (a.c.): liniowe (L), neutralny (N), środkowy (M);
2) Przewody czynne prądu stałego (d.c): przewód dodatni (L+), przewód ujemny (L-);
3) Przewody ochronne: (PE, PEN, PEL*, PEM**);
4) Przewody połączeń wyrównawczych ochronnych (PB):

– uziemione (PBE),
– nieuziemione (PBU);

5) Przewody uziemiające:

– przewód uziemiający funkcjonalny (FE),
– przewód ekwipotencjalny funkcjonalny (FB).

przy czym:
* PEL – przewód łączący funkcje przewodu ochronnego uziemiającego oraz liniowego,
** PEM – przewód łączący funkcje przewodu ochronnego uziemiającego oraz środkowego.

▲ do góry

2. Przewody ochronne i przewody połączeń ochronnych w instalacjach elektrycznych

Podstawowe wymagania odnośnie stosowania przewodów ochronnych i przewodów połączeń ochronnych zawarte są w normach:

1) PN-HD 60364-5-54:2011 Instalacje elektryczne niskiego napięcia; Część 5-54: Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego – Uziemienia, przewody ochronne i przewody połączeń ochronnych;
2) PN-EN 60445:2011 Zasady podstawowe i bezpieczeństwa przy współdziałaniu człowieka  z maszyną, znakowanie i identyfikacja — Identyfikacja zacisków urządzeń i zakończeń przewodów. Identyfikacja przewodów kolorami albo znakami alfanumerycznymi.

2.1. Przewody i elementy przewodzące wykorzystywane jako przewody ochronne

1) Jako przewody ochronne w instalacjach elektrycznych mogą być stosowane:

a) żyły w przewodach wielożyłowych;
b) przewody gołe lub izolowane prowadzone we wspólnej osłonie z przewodami czynnymi (fazowymi);
c) przewody gołe lub izolowane ułożone na stałe;
d) metalowe powłoki kabli, pancerzy kabli, ekranów kabli, przewodów plecionych, przewodów koncentrycznych, metalowych rur instalacyjnych, podlegających warunkom ustalonym niżej w pkt. 2) a) oraz b);

2) W obrębie urządzeń o metalowej obudowie, jak niskonapięciowe rozdzielnice albo przewody szynowe, wyłączniki niskiego napięcia lub zespoły urządzeń sterujących, mogą być wykorzystane jako przewody ochronne, jeżeli spełniają trzy następujące warunki:

a) ich ciągłość elektryczna jest zapewniona przez konstrukcję lub odpowiednie połączenie gwarantujące ochronę przed uszkodzeniami natury mechanicznej, chemicznej lub elektrochemicznej,
b) odpowiadają wymaganiom dotyczącym przekrojów przewodów ochronnych,
c) umożliwiają przyłączenie innych przewodów ochronnych w każdym wcześniej ustalonym punkcie odgałęzienia.

     Części przewodzące obce mogą być wykorzystane jako przewody ochronne, jeżeli spełniają jednocześnie wymagania określone w punktach a) i b), a ponadto:

a) nie mogą być usunięte w czasie, gdy pełnią funkcję przewodów ochronnych, chyba że zastosowane zostały zastępcze przewody ochronne (np. przewód bocznikujący),
b) na długości stanowiącej zastępczy przewód ochronny mają oznaczenie barwne wymagane od przewodu ochronnego;

3) Jeżeli rura wodociągowa wykorzystana (za zgodą ich właściciela) jako przewód ochronny, jest wyposażona w zawory i/lub wodomierze, to muszą być one zbocznikowane. Przekrój przewodu bocznikującego musi spełniać wymagania stawiane przekrojowi przewodu ochronnego, np.:

a) przekrój linki miedzianej ocynkowanej nie powinien być większy niż 16 mm2,
b) przekrój linki stalowej ocynkowanej – 25 mm2,
c) przekrój taśmy stalowej o grubości co najmniej 3 mm – 60 mm2;

4) Następujące części metalowe nie są dopuszczone do stosowania jako przewód ochronny lub jako przewod wyrównawczy ochronny:

a) rury zawierające łatwopalne gazy lub płyny,
b) elementy konstrukcyjne narażone na naprężenia mechaniczne w czasie normalnej pracy,
c) ruchome lub giętkie części metalowe, z wyjątkiem przeznaczonych do celów ochrony,
d) linki lub inne elementy podtrzymujące oprzewodowanie,
e) korytka i drabinki instalacyjne.

2.2. Przekroje przewodów ochronnych
2.2.1. Minimalny przekrój przewodów ochronnych
Wymaga się, zgodnie z normą HD 60364-5-54:2011, aby przekrój każdego przewodu ochronnego spełniał warunki samoczynnego wyłączenia zasilania, wymagane w PN-HD 60364-4-41:2017-09 i powinien wytrzymywać spodziewany prąd zwarciowy. Przekrój przewodu ochronnego powinien być albo obliczony zgodnie z pkt. 2.2.2. albo dobrany zgodnie z tablicą 1. W innym przypadkach należy uwzględnić wymagania podane w pkt. 2.2.3.
Minimalne przekroje przewodów ochronnych podane są w tablicy 1.

Tablica 1. Minimalny przekrój przewodów ochronnych

     Wartości podane w tablicy 1. są obowiązujące dla przewodów ochronnych wykonanych z takiego samego materiału, co przewody fazowe. W innych przypadkach przekrój przewodu ochronnego powinien być tak dobrany, aby jego przewodność nie była mniejsza od przewodności przewodu spełniającego wymagania określone w tablicy 1.
Zaciski przewodów ochronnych powinny umożliwiać przyłączenie przewodów o przekrojach wymaganych w normie HD 60364-5-54:2011. Gdy uzyskana wartość przekroju przewodu ochronnego nie jest wartością znormalizowaną, to należy ją zwiększyć do najbliższej wartości przekroju znormalizowanego.
Ponieważ metalowe powłoki przewodów o izolacji mineralnej zgodnych z EN 60702-1 mają obciążalność zwarciową większą niż żyły fazowe, nie wymaga się sprawdzania ich przekroju, kiedy są one wykorzystywane jako przewody ochronne.

2.2.2. Obliczenie przekroju przewodu ochronnego
Wymagany przekrój przewodu ochronnego, przez który przepływa prąd zwarciowy nie dłużej niż 5 s, powinien być do brany z tablicy 1 albo obliczony ze wzoru:

gdzie:
S – przekrój przewodu ochronnego, w mm2;
I – wartość skuteczna spodziewanego prądu zwarciowego, w A;
t – czas wyłączania przez urządzenie ochronne, w s;
– współczynnik, którego wartość zależy od materiału przewodu, izolacji i temperatury.

     Gdy uzyskana wartość przekroju przewodu ochronnego nie jest wartością znormalizowaną, to należy ją zwiększyć do najbliższej wartości przekroju znormalizowanego.

2.2.3. Przekrój przewodu ochronnego
Przekrój przewodu ochronnego, który nie jest częścią przewodu lub kabla wielożyłowego lub nie jest we wspólnej osłonie z przewodami fazowymi, nie powinien być mniejszy niż:

a) 2,5 mm2 Cu lub 16 mm2 Al, jeżeli zapewniona jest ochrona przed uszkodzeniami mechanicznymi,
b) 4 mm2 Cu lub 16 mm2 Al, jeżeli brak jest ochrony przed uszkodzeniami mechanicznymi.

2.2.4. Przekrój przewodu ochronnego wspólnego dla dwóch lub więcej obwodów
W przypadku, gdy przewód ochronny jest wspólny dla dwóch lub więcej obwodów, jego przekrój powinien być:

a) obliczony zgodnie z zależnością podaną w pkt. 2.2.2. dla najbardziej niekorzystnych wartości spodziewanego prądu zwarciowego i czasu wyłączania w tych obwodach lub
b) dobrany zgodnie z tablicą 1 do największego przekroju przewodu fazowego w obwodzie.

2.3. Wymagania dotyczące stosowania przewodu ochronno-neutralnego
W sieciach o układzie TN-C pojedynczy przewód (żyła) może spełniać równocześnie funkcję przewodu ochronnego (PE) i neutralnego (N), pod warunkiem, że jest ułożony na stałe i nie należy do obwodu, w którym zastosowano układ ochronny różnicowoprądowy.
Zabrania się stosowania przewodu ochronnego PEN w oprzewodowaniu ruchomym, a także wykorzystywania metalowych osłon oprzewodowania jako przewodów PEN, z wyjątkiem  obudów przewodów szynowych zgodnie z EN 61534-1. Wymagania te znacznie ograniczają stosowanie układu TN-C w instalacjach odbiorczych.
Przewód ochronno-neutralny (PEN) może być używany tylko w instalacjach elektrycznych ułożonych na stałe, mieć izolację właściwą do napięcia nominalnego układu i, ze względu na wytrzymałość mechaniczną, powinien mieć przekrój co najmniej 10 mm2 Cu lub 16 mm2 Al.
Jeżeli w jakimkolwiek punkcie instalacji, funkcje neutralne i ochronne są zapewnione przez oddzielne przewody, połączenie przewodu neutralnego z jakąkolwiek inną częścią uziemioną w instalacji jest niedopuszczalne (np. z przewodem ochronnym). Dopuszcza się jednak utworzenie z przewodu PEN więcej niż jednego przewodu neutralnego i więcej niż jednego przewodu ochronnego. Dla poprawnego przyłączenia utworzonych przewodów należy wyznaczyć oddzielne zaciski lub szyny przeznaczone dla przewodów ochronnych i oddzielne dla przewodów neutralnych.
Izolacja, sposób ułożenia i połączenia przewodu ochronno-neutralnego (PEN) muszą spełniać wymagania stawiane przewodom czynnym, np. mieć izolację właściwą do napięcia nominalnego układu. Nie wymaga się izolowania przewodów (zacisków, szyn) PEN w obrębie rozdzielnic i sterownic oraz w liniach napowietrznych.

2.4. Ciągłość elektryczna przewodów ochronnych
Ciągłość przewodów ochronnych przyjmowana jest jako jeden z warunków koniecznych, potwierdzających skuteczność ochrony przy uszkodzeniu przez samoczynne wyłączenie zasilania.
Z tego względu:

a) w przewodach ochronnych nie wolno umieszczać: aparatury zabezpieczającej i łączeniowej, cewek, czujników oraz specjalistycznych urządzeń w układach monitoringu ciągłości połączeń uziemiających,
b) przewodu ochronnego nie wolno przyłączyć do żadnej części przewodzącej pośredniej.

     Wymaga się również, aby przewody ochronne były odpowiednio zabezpieczone przed uszkodzeniami mechanicznymi, chemicznymi lub elektrochemicznymi, oddziaływaniem sił elektrodynamicznych i termodynamicznych.
Połączenia elektryczne przewodów ochronnych powinny być dostępne dla kontroli i badań z wyjątkiem połączeń niedostępnych, np. zatapianych w materiale izolacyjnym, w metalowych kanałach i obudowach przewodów szynowych oraz tworzących części urządzenia.

2.5. Wspólny przewód ochronny i funkcjonalny uziemiający
W przypadku, gdy  stosowany jest wspólny przewód ochronny i funkcjonalny uziemiający, to powinien on spełniać w pierwszej kolejności wymagania stawiane dla przewodu ochronnego, natomiast dodatkowo – powinien być także zgodny z odpowiednimi wymaganiami – w zakresie funkcjonalności.
Dopuszcza się, aby przewód powrotny PEL (przewód łączący funkcje przewodu ochronnego, uziemiającego oraz liniowego) lub PEM (przewód łączący funkcje przewodu ochronnego, uziemiającego oraz środkowego) prądu stałego, przeznaczony do zasilania układów techniki informacyjnej, był wykorzystany jako wspólny przewód uziemiający i ochronny. Nie należy stosować części przewodzących obcych jako przewodów PEL lub PEM.

2.6. Rozmieszczenie przewodów ochronnych
W przypadku, gdy środkiem ochrony przed porażeniem elektrycznym jest wyłącznik  nadprądowy, to przewód ochronny powinien być częścią tego samego układu oprzewodowania co przewody fazowe lub powinien być umieszczony w ich bezpośredniej bliskości.

2.7. Wzmocnione przewody ochronne
Jeżeli przewidziano odbiorniki z planowanym ciągłym ich przyłączeniem i z prądem w przewodzie ochronnym przekraczającym 10 mA, to wzmocnienie przewodów ochronnych można uzyskać w sposób następujący:

a) zastosować przewód ochronny o przekroju co najmniej 10 mm2 Cu lub 16 mm2 Al, na całej jego długości, albo
b) zastosować drugi przewód ochronny, co najmniej o takim samym przekroju jak wymagany w ochronie przy uszkodzeniu. Powinien on być ułożony do punktu, w którym przewód ochronny ma przekrój nie mniejszy niż 10 mm2 Cu lub 16 mm2 Al. W tej sytuacji należy zapewnić oddzielny zacisk dla drugiego przewodu ochronnego w urządzeniu.

▲ do góry

3. Połączenia wyrównawcze ochronne

Połączenia wyrównawcze ochronne jako małooporowe połączenia elektryczne różnych
części przewodzących o różnym potencjale, wyrównujące tę różnicę potencjałów, odgrywają istotne znaczenie w ochronie przed porażeniem elektrycznym.
Zastosowanie połączeń wyrównawczych ochronnych ma na celu ograniczenie do wartości dopuszczalnych długotrwale, w danych warunkach wpływów zewnętrznych, napięć występujących pomiędzy różnymi częściami przewodzącymi.
Mogą to być połączenia bezpośrednie części przewodzących dla celów ochrony przed porażeniem elektrycznym, a także połączenia wyrównawcze funkcjonalne lub połączenia pośrednie np. za pomocą ograniczników przepięć, dla celów ochrony przeciwprzepięciowej lub ochrony odgromowej.
Połączenia wyrównawcze odgrywają określoną rolę w różnych układach i systemach ochronnych, np. jako ochrona uzupełniająca w układach ochrony przeciwporażeniowej przy uszkodzeniu, ochrony odgromowej i przeciwprzepięciowej, a także w ochronie przed elektrycznością statyczną, ochronie przeciwwybuchowej i przeciwpożarowej. Często jeden i ten sam przewód wyrównawczy może pełnić określoną rolę w dwóch i więcej układach lub systemach ochrony, pod warunkiem spełnienia stawianych przez nie wymagań. Każdy budynek powinien mieć połączenia wyrównawcze główne.
Ochronnym połączeniem wyrównawczym w każdym budynku powinny być objęte: przewód uziemiający, główna szyna wyrównawcza oraz następujące części przewodzące:

a) metalowe rury zasilające instalacje wewnętrzne budynku, np. zimnej i ciepłej wody, gazu,
b) metalowe powłoki i pancerze kabli elektroenergetycznych,
c) konstrukcyjne części przewodzące obce, jeżeli są dostępne w normalnym użytkowaniu,
instalacje metalowe klimatyzacji i centralnego użytkowania,
d) metalowe wzmocnienia konstrukcji z betonu zbrojonego, gdzie zbrojenie jest dostępne
i niezawodnie połączone miedzy sobą.

3.1. Przewody wyrównawcze ochronne
Przewody wyrównawcze ochronne nie stanowią elementu obwodów prądowych instalacji i urządzeń elektrycznych i w normalnych warunkach pracy nie są obciążone prądami roboczymi lub zwarciowymi. Jednak w warunkach pewnych zakłóceń, związanych głównie z uszkodzeniem izolacji podstawowej i w konsekwencji ze zwarciem doziemnym, mogą w tych przewodach przepływać prądy o znacznych wartościach.
Jako przewody wyrównawcze ochronne mogą być stosowane miedziane przewody jednożyłowe, miedziane żyły przewodów wielożyłowych oraz stalowe przewody gołe lub pokryte trwałymi powłokami antykorozyjnymi. W miejscach, w których przewody gołe byłyby narażone na przyspieszoną korozję, należy stosować przewody izolowane lub przewody pokryte trwałymi powłokami antykorozyjnymi.
Przewód wyrównawczy łączący dwie części przewodzące dostępne powinien mieć przewodność nie mniejszą niż przewód ochronny o mniejszym przekroju, przyłączony do części przewodzących dostępnych.
Wymagania określone w normie PN-HD 60364-5-54:2011 dotyczą: głównych połączeń wyrównawczych wykonanych w najniższej kondygnacji budynku oraz połączeń wyrównawczych miejscowych wykonywanych w pomieszczeniach o zwiększonym zagrożeniu porażeniowym, np. w łazienkach, pralniach, hydroforniach, kotłowniach itp.
Wymagane przekroje przewodów głównych połączeń wyrównawczych ochronnych i przewodów miejscowych połączeń wyrównawczych ochronnych przedstawiono w tablicy 2.

Tablica 2. Wymagane przekroje przewodów połączeń wyrównawczych ochronnych

3.1.1. Główne połączenia wyrównawcze ochronne
Główne połączenia wyrównawcze ochronne wykonuje się dla całego budynku, jako galwaniczne połączenie wszelkich części przewodzących obcych ze sobą i z uziomem budynku.
Przewody głównych połączeń wyrównawczych, umieszczone w najniższej (przyziemnej) kondygnacji budynku, łączą z główną szyną wyrównawczą (GSW):

a) przewody ochronne instalacji elektrycznej;
b) przewody uziemienia ochronnego lub ochronno-funkcjonalnego;
c) przewody połączeń wyrównawczych funkcjonalnych (jeżeli są stosowane);
d) elementy przewodzące innych instalacji wprowadzonych do budynku (np. rurociągi wody zimnej, wody gorącej, centralnego ogrzewania, gazu, klimatyzacji);
e) metalowe powłoki i pancerze kabli elektroenergetycznych;
f) metalowe elementy konstrukcyjne budynku (np. zbrojenia).

     Elementy przewodzące wprowadzone do budynku z zewnątrz powinny być przyłączone do głównej szyny wyrównawczej, przy użyciu głównych przewodów wyrównawczych, możliwie jak najbliżej miejsca ich wprowadzenia.
Zgodnie z PN-HD 60364-5-54:2011 oraz PN-HD 60364-4-41:2017-09, najmniejszy dopuszczalny przekrój głównych przewodów wyrównawczych ochronnych, ze względu na wytrzymałość mechaniczną, wynosi:

– 6 mm2 w przypadku przewodu miedzianego,
– 16 mm2 w przypadku przewodu aluminiowego,
– 50 mm2 w przypadku przewodu stalowego.

3.1.2. Miejscowe połączenia wyrównawcze ochronne
Połączenia wyrównawcze miejscowe wykonywane w pomieszczeniach o zwiększonym zagrożeniu porażeniowym, stanowią uzupełnienie ochrony przy uszkodzeniu przez samoczynne wyłączenie zasilania i obejmują wszystkie części przewodzące dostępne i części przewodzące obce oraz przewody ochronne instalacji elektrycznej,.
Do pomieszczeń o zwiększonym zagrożeniu należą przede wszystkim: łazienki wyposażone w wannę lub/i basen natryskowy, hydrofornie, pomieszczenia wymienników ciepła, kotłownie, pralnie, kanały rewizyjne, pomieszczenia rolnicze i ogrodnicze oraz przestrzenie, w których nie ma możliwości zapewnienia skutecznej ochrony przeciwporażeniowej przez samoczynne wyłączenie zasilania po przekroczeniu wartości napięcia dotykowego dopuszczalnego długotrwale na częściach przewodzących dostępnych.
Wymagany przekrój żył miejscowych przewodów wyrównawczych nie powinien być mniejszy od:

a) najmniejszego przekroju przewodów ochronnych (PE, PEN), w przypadku połączeń między
częściami przewodzącymi dostępnymi,
b) połowy przekroju przewodu ochronnego (PE, PEN), w przypadku połączeń między częściami
przewodzącymi dostępnymi i obcymi,
c) przyjętego przekroju minimalnego:

– 2,5 mm2 Cu, z zastosowaniem ochrony przed uszkodzeniami,
– 4 mm2 Cu, bez zastosowania ochrony przed uszkodzeniami.

     Przewód wyrównawczy miejscowy łączący dwie części przewodzące dostępne, powinien mieć konduktancję nie mniejszą niż przewód ochronny o mniejszym przekroju przyłączony do części przewodzących dostępnych.
Przewód wyrównawczy miejscowy łączący części przewodzące dostępne z częściami przewodzącymi obcymi, powinien mieć przewodność nie mniejszą niż połowa przekroju poprzecznego odpowiedniego przewodu ochronnego.
Przewód połączenia ochronnego nie będący częścią przewodu uważany jest za chroniony mechanicznie, jeżeli leży w rurze instalacyjnej, kanale, listwie lub jest chroniony w podobny sposób.
Wszystkie połączenia i przyłączenia przewodów biorących udział w ochronie przed porażeniem elektrycznym powinny być wykonane w sposób pewny, trwały w czasie, chroniący przed korozją. Przewody należy łączyć ze sobą przez zaciski przystosowane do materiału, przekroju oraz ilości łączonych przewodów, a także środowiska, w którym połączenie to ma pracować.
Przykład połączeń wyrównawczych głównych oraz połączeń wyrównawczych miejscowych w budynku mieszkalnym przedstawia rysunek 1.


Rys. 1. Połączenia wyrównawcze główne i miejscowe w budynku mieszkalnym
Oznaczenia: 1 – złącze elektryczne, 2 – instalacja kanalizacyjna, 3 – instalacja wodociągowa,
4 – instalacja centralnego ogrzewania, 5 – instalacja gazowa, 6 – wstawka izolacyjna,
7 – część przewodząca obca, 8 – wanna, 9 – listwa uziemiająca połączeń miejscowych, 10 – uziom urządzenia piorunochronnego, 11- przewód odprowadzający urządzenia piorunochronnego,
GSW – główna szyna wyrównawcza, PB – przewody wyrównawcze ochronne, LPS – urządzenie piorunochronne

▲ do góry

4. Oznaczenie zacisków urządzeń i zakończeń przewodów

Zaciski urządzeń i zakończeń przewodów powinny być oznaczone zgodne z wymaganiami PN-EN 60445:2011 Zasady podstawowe i bezpieczeństwa przy współdziałaniu człowieka z maszyną, oznaczanie i identyfikacja — Identyfikacja zacisków urządzeń i zakończeń przewodów.
Oznaczenie zacisków urządzeń i zakończeń przewodów stosuje się w celu:

a) zapewnienia bezpieczeństwa użytkowania,
b) uzyskania łatwej identyfikacji,
c) uniknięcia pomyłek.

 4.1. Sposoby identyfikacji zacisków wyposażenia i końcówek przewodów
Identyfikacja zacisków wyposażenia i końcówek wyróżnionych przewodów powinna być wykonana za pomocą jednego z następujących sposobów:

a) rozmieszczenie w sposób geometryczny lub w relacji wzajemnej,
b) kodowanie za pomocą kolorów,
c) stosowanie symboli graficznych,
d) alfanumerycznie (zaleca się w celu zachowania zgodności z dokumentacją i oznaczeniami na zaciskach urządzeń).

     Oznaczenie kolorami, symbolem graficznym lub alfanumerycznie należy umieszczać na danym zacisku albo w jego najbliższym sąsiedztwie. Jeżeli nie istnieje możliwość pomyłki, to można zastosować kod numeryczny i alfanumeryczny.

4.2. Zasady oznaczania zacisków urządzeń i zakończeń przewodów podane są na rysunku 2.

Rys. 2. Zasady oznaczania zacisków urządzeń i zakończeń przewodów

przy czym:
a) pojedynczy element z dwoma zaciskami,
b) pojedynczy element z czterema zaciskami: dwoma końcowymi i dwoma pośrednimi,
c) urządzenie trójfazowe z sześcioma zaciskami,
d) urządzenie trójelementowe z dwunastoma zaciskami: sześcioma końcowymi i sześcioma
pośrednimi.

     Zaciski urządzeń przeznaczone do bezpośredniego przyłączenia określonych żył przewodów oraz zakończeń określonych żył przewodów powinny być znakowane odpowiednimi literami albo znakami graficznymi lub równocześnie literami lub znakami graficznymi w następujący sposób:

1) Pojedynczy element z dwoma zaciskami oznacza się kolejnym liczbami tak, aby liczba nieparzysta była mniejsza niż parzysta; np. 1 i 2;
2) Pojedynczy element z czterema zaciskami: dwoma końcowymi i dwoma pośrednimi. oznacza się kolejnymi liczbami rosnącymi tak, aby liczby dla punktów pośrednich były większe niż liczby punktów końcowych, np. punkty pośrednie elementu z punktami końcowymi 1 i 2 będą oznaczone odpowiednio numerami 3 i 4;
3) Urządzenie trójfazowe z sześcioma zaciskami oznacza się literami, np. U, V, W, które poprzedzają odpowiednie liczby, np. U1 i U2; V1 i V2; W1 i W2, odpowiadające fazom układu trójfazowego a.c;
4) Urządzenie trójelementowe z dwunastoma zaciskami: sześcioma końcowymi i sześcioma pośrednimi oznacza się liczbami, które poprzedzają odpowiednie liczby, np. 1.1 i 1.2; 2.1 i 2.2; 3.1 i 3.2.

     W celu uniknięcia pomyłki liczby te powinny być oddzielone kropką.
W podobnych zestawach elementów, mających takie same oznaczenia literowe, wyróżnia się je liczbami, które poprzedzają odpowiednie litery. Połączenie zacisków urządzenia z żyłami przewodów, oznacza się zgodnie z zasadami kodu alfanumerycznego.
Do identyfikacji zacisków urządzeń i zakończeń przewodów powinny być używane jedynie wielkie litery alfabetu łacińskiego i cyfry arabskie. Nie należy stosować liter I oraz O, aby uniknąć pomyłek z cyframi 1 i 0. Oznaczenia przewodów cyframi może być stosowane do przewodów jednożyłowych i wielożyłowych. Nie należy oznaczać przewodów cyframi, jeżeli zastosowano już oznaczenia dwubarwne zielono-żółte.
Oznaczenie cyfrowe powinno być wyraźne i trwałe. Wszystkie cyfry powinny być czytelne i kontrastowe w stosunku do barw izolacji. Przy oznaczaniu cyframi przewodów wielożyłowych wszystkie żyły powinny być oznaczone kolejnymi cyframi. Cyfry należy umieszczać w regularnych (jednakowych) odstępach na całej długości przewodu, przy czym kolejne cyfry powinny być odwrócone w stosunku do cyfr sąsiednich. W celu uniknięcia pomyłek, cyfry 6 i 9 lub jakiekolwiek inne kombinacje zawierające te cyfry należy podkreślać.

4.3. Oznaczanie przewodów kolorami albo znakami alfanumerycznymi
Przewody powinny być oznaczane kolorami, znakami alfanumerycznymi albo równocześnie obydwoma sposobami.
Oznaczanie kolorem powinno być stosowane na całej długości przewodu lub na jego zakończeniach przez zastosowanie kolorowej izolacji albo kolorowych oznaczników.
Oznaczenie przewodu gołego kolorem powinno być zastosowane na zakończeniu i w punkcie połączenia. Zastosowanie dodatkowego oznakowania, np. alfanumerycznie, pozwoli uniknąć dwuznaczności przy zastosowaniu tylko oznaczania kolorem.

1) Oznaczenia jednokolorowe
Oznaczenia jednokolorowe stosowane są do oznaczania przewodów nie pełniących funkcji przewodu ochronnego.

a) Przewody liniowe w instalacjach wykonanych przewodami jednożyłowymi pod osłoną powinny w zasadzie mieć barwę: albo brązową, albo czarną, albo szarą i nie mogą być wielobarwne;
b) Przewód neutralny (N) lub przewód środkowy (M) w obwodzie powinien być oznaczony za pomocą koloru niebieskiego.

     Zaleca się, dla uniknięcia pomyłek z innymi kolorami, stosowanie koloru niebieskiego nasyconego, nazywanego często „jasnoniebieskim”. Kolor jasnoniebieski nie powinien być stosowany do oznaczania innych przewodów, jeżeli zachodzi obawa jego pomylenia.
Oznaczenie gołego przewodu neutralnego (N) lub środkowego (M) barwą jasnoniebieską powinno być zastosowane na całej długości lub w postaci pasków o szerokości 15 do 100 mm umieszczonych na zespole lub obudowie oraz we wszystkich widocznych i dostępnych miejscach w odległościach, przy których zawsze jest zapewniona możliwość identyfikacji.

2) Oznaczenia dwukolorowe
Oznaczenia przewodów ochronnych dwukolorową kombinacją zielono-żółtą służy wyłącznie do wyróżnienia przewodów ochronnych (PE, wyrównawczych, uziemiających), w celu uzyskania jego jednoznacznej identyfikacji i zapewnienia bezpieczeństwa.
Oznaczenie dwukolorowej kombinacji zielono-żółtej przewodów ochronnych powinno być wykonane tak, aby na każdym odcinku o długości 15 mm jeden kolor pokrywał od 30% do 70% powierzchni, natomiast drugi kolor – pozostałą część powierzchni.
Oznaczenie dwukolorowej kombinacji zielono-żółtej przewodów ochronnych gołych, stosowanych jako przewody ochronne, powinno być wykonane na całej długości przewodu lub na każdej jego części dostępnej.
Dopuszcza się zastosowanie dodatkowego znakowania przewodów ochronno-neutralnych (PEN).
Izolowane przewody PEN powinny być oznaczone na całej długości kombinacją dwukolorową zieloną i żółtą i dodatkowo na końcach kolorem jasnoniebieskim lub na całej długości kolorem jasnoniebieskim i dodatkowo na końcach kombinacją dwukolorową zielono-żółtą.

Oznaczenie żył przewodów i znakowanie przewodów i zacisków urządzeń przedstawiono w tablicy 3.

Tablica 3. Oznaczanie żył przewodów i znakowanie przewodów i zacisków urzadzeń

▲ do góry