Wymagania ogólne

Spis treści

1.Wstęp

Powszechne stosowanie urządzeń zasilanych energią elektryczną niesie ze sobą różnego rodzaju zagrożenia dla człowieka, zwierząt hodowlanych i środowiska, np.:

a) szkodliwe oddziaływanie elektryczności statycznej na człowieka i procesy technologiczne;
b) porażenia prądem i oparzenia łukiem elektrycznym;
c) zagrożenia pożarowe i wybuchowe;
d) szkodliwe oddziaływania silnych pól elektromagnetycznych.

     Ochrona przed porażeniem elektrycznym jest zespołem środków technicznych zmniejszających ryzyko porażenia elektrycznego oraz środków organizacyjno-prawnych, mających na celu zapewnienie bezpiecznej eksploatacji urządzeń, instalacji i sieci elektroenergetycznych.
Do technicznych środków ochrony przed porażeniem elektrycznym, realizowanych na etapie projektowania, zalicza się:

a) środki ochrony podstawowej (przed dotykiem bezpośrednim),
b) środki ochrony przy uszkodzeniu (przy dotyku pośrednim) oraz
c) środki ochrony uzupełniającej ochronę podstawową i/lub ochronę przy uszkodzeniu.

     Do organizacyjnych środków ochrony, realizowanych głownie przez użytkowników urządzeń, instalacji i sieci zalicza się:

– organizację pracy (szkolenia, instrukcje, polecenia pisemne),
– wymagania kwalifikacyjne,
– sprzęt ochronny,
– środki ochrony indywidualnej i zbiorowej oraz
– inne związane z zapewnieniem bezpieczeństwa i higieny pracy.

     Wdrożenie tych środków polega przede wszystkim na zapewnieniu bezpieczeństwa elektrycznego osobom wykonującym prace przy urządzeniach elektrycznych, obsługujących te urządzenia oraz przebywającym w pobliżu czynnych urządzeń elektrycznych.
Techniczne i organizacyjne środki ochrony powinny tworzyć system współpracujących i skoordynowanych ze sobą środków ochrony podstawowej , środków ochrony przy uszkodzeniu oraz środków uzupełniających.

▲ do góry

2. Wymagania zawarte w przepisach prawnych

Przepisy i zasady dotyczące ochrony przed porażeniem elektrycznym ustalane były wraz rozpowszechnianiem się elektryczności i zmieniały wraz z wiedzą wynikającą z badań naukowych związanych z budową oraz eksploatacją urządzeń , instalacji i sieci elektroenergetycznych.
Zagadnienia dotyczące bezpieczeństwa elektrycznego przy urządzeniach, instalacjach i sieciach elektroenergetycznych są ujęte w następujących przepisach prawnych:

2.1. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz.U. z 2021 r. poz. 2351, z późn. zm.)
Zgodnie z art. 5.1. Obiekt budowlany jako całość oraz jego poszczególne cześci, wraz ze związanymi z nim urzadzeniami budowlanymi należy, biorąc pod uwagę przewidywany okres użytkowania, projektować i budować w sposób określony w przepisach, w tym techniczno – budowlanych, oraz zgodnie  z zasadami wiedzy technicznej, zapewniając odpowiedni poziom bezpieczeństwa elektrycznego w czasie ich użytkowania, w tym:

1) spełnienia podstawowych wymagań dotyczących obiektów budowlanych  w zakresiei: bezpieczeństwa pożarowego, bezpieczeństwa użytkowania i dostępności obiektów, higieny, zdrowia i środowiska, ochrony przed hałasem, oszczędności energii i izolacyjności cieplnej oraz zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych;
2) zachowania warunków użytkowych zgodne z przeznaczeniem obiektu, w szczególności: zaopatrzenia w wodę i energię elektryczną, energię cieplną i paliwa oraz dostępu do usług telekomunikacyjnych, w szczególności w zakresie szerokopasmowego dostępu do internetu;
3) utrzymania właściwego stanu technicznego. Każdy obiekt budowlany, w tym instalacje, urządzenia i sieci elektroenergetyczne, powinny być użytkowane zgodnie z odpowiednimi przepisami techniczno-budowlanymi i zasadami wiedzy technicznej określonymi w Polskich Normach.

Zgodnie z art. 61. Właściciel lub zarządca obiektu budowlanego jest obowiązany:

1) utrzymywać i użytkować obiekt zgodnie z zasadami, o których mowa w art. 5 ust. 2;
2) zapewnić, dochowując należytej staranności, bezpieczne użytkowanie obiektu w razie wystapienia czynników zewnętrznych oddziaływujących na obiekt, związanych z działaniem człowieka lub sił natury, takich jak wyładowania atmosferyczne, wstrząsy sejsmiczne, silne wiatry, intensywne opady atmosferyczne, osuwiska ziemi, zjawiska lodowe na rzekach, i morzu oraz jeziorach i zbiornikach wodnych, pożary lub powodzie, w wyniku których następuje uszkodzenie obiektu budowlanego lub bezpośrednie zagrożenie takim uszkodzeniem, mogące spowodować zagrożenie zycia lub zdrowia ludzi, bezpieczeństwa mienia lub środowiska.

W art. 62.1 ustawy wymaga się, aby obiekty budowlane były w czasie ich użytkowania poddawane przez właściciela lub zarządcę kontroli:

1) okresowej, co najmniej raz w roku, polegającej na sprawdzeniu stanu technicznego:

a) elementów budynku, budowli i instalacji narażonych na szkodliwe wpływy atmosferyczne i niszczące działania czynników występujących podczas użytkowania obiektu,
b) instalacji i urządzeń służących ochronie środowiska,
c) instalacji gazowych oraz przewodów kominowych (dymowych, spalinowych, wentylacyjnych);

2) okresowej, co najmniej raz na 5 lat, polegającej na sprawdzeniu stanu technicznego i przydatności do użytkowania obiektu budowlanego. Kontrolą tą powinno być objęte również badanie instalacji elektrycznej i piorunochronnej w zakresie stanu sprawności połączeń, osprzętu, zabezpieczeń i środków ochrony od porażeń, oporności izolacji przewodów oraz uziemień instalacji i aparatów;
3) okresowej w zakresie, o którym mowa w pkt. 1, co najmniej dwa razy w roku, w terminach do 31 maja oraz do 30 listopada, w przypadku budynków o powierzchni zabudowy przekraczającej 2000 m2oraz obiektów budowlanych o powierzchni dachu przekraczajacej 1000 m2;
4) bezpiecznego uzytkowania obiektu każdorazowo w przypadku wystapienia okoliczności, o których mowa w art 61 pkt. 2 oraz zgodnie z wymaganiami określonymi w art. 62. 2 – 6.

2.2. Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne [Dz.U. z 2022 r. poz. 1385 z późn. zm];
Ustawa Prawo energetyczne jest podstawowym aktem prawa powszechnie obowiązującego, określającym:

a) zasady kształtowania polityki energetycznej państwa,
b) zasady i warunki zaopatrzenia i użytkowania paliw i energii,
c) działalność przedsiębiorstw energetycznych oraz
d) właściwe organy w sprawach gospodarki paliwami i energią.

Projektowanie, produkcja, import, budowa oraz eksploatacja urządzeń, instalacji i sieci powinny zapewniać racjonalne i oszczędne zużycie paliw lub energii przy zachowaniu:

a) niezawodności współdziałania z siecią,
b) bezpieczeństwa obsługi i otoczenia po spełnieniu wymagań ochrony środowiska,
c) zgodności z wymaganiami odrębnych przepisów i norm, w szczególności przepisów: prawa budowlanego, o ochronie przeciwporażeniowej i ochronie przeciwpożarowej, o dozorze technicznym i innych przepisów wynikających z technologii wytwarzania energii i rodzaju stosowanego paliwa.

2.3. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [Dz.U. z 2022 r. poz. 1225].
Instalacje i urządzenia elektryczne, przy zachowaniu przepisów rozporządzenia, przepisów odrębnych dotyczących dostarczania energii, ochrony przeciwpożarowej, ochrony środowiska oraz bezpieczeństwa i higieny pracy, a także wymagań Polskich Norm odnoszących się do tych instalacji i urządzeń, powinny zapewniać:

1) dostarczanie energii elektrycznej o odpowiednich parametrach technicznych, stosownie do potrzeb użytkowych;
2) ochronę przed porażeniem prądem elektrycznym, przepięciami atmosferycznymi i łączeniowymi, powstaniem pożaru, wybuchem i innymi szkodami;
3) ochronę przed emisją drgań i hałasu powyżej dopuszczalnego poziomu oraz przed szkodliwym oddziaływaniem pola elektromagnetycznego.

     Wymagania zawarte w przepisach Rozdziału 8 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. dotyczą następujących zagadnień, których spełnienie w znacznym stopniu zapewni wymaganą skuteczność ochrony przed porażeniem elektrycznym.

2.3.1. Budynek, w którym zanik napięcia w elektrycznej sieci zasilającej może spowodować zagrożenie
życia lub zdrowia ludzi, poważne zagrożenie środowiska, a także znaczne straty materialne, należy zasilać co najmniej z dwóch niezależnych, samoczynnie załączających się źródeł energii elektrycznej, oraz wyposażyć w samoczynnie włączające się oświetlenie awaryjne (bezpieczeństwa i ewakuacyjne).
W budynku wysokościowym jednym ze źródeł zasilania powinien być zespół prądotwórczy.
(…)

2.3.2. Oświetlenie bezpieczeństwa należy stosować w pomieszczeniach, w których nawet krótkotrwałe
wyłączenie oświetlenia podstawowego może spowodować następstwa wymienione w ust.
1, przy czym
czas działania tego oświetlenia powinien być dostosowany do warunków występujących
w pomieszczeniu i wynosić nie mniej niż jedną godzinę.
(…)

2.3.3. Oświetlenie ewakuacyjne należy stosować:

1) w pomieszczeniach:

a) widowni kin, teatrów i filharmonii oraz innych sal widowiskowych,
b) audytoriów, sal konferencyjnych, lokali rozrywkowych oraz sal sportowych przeznaczonych dla ponad 200 osób,
c) wystawowych w muzeach,
d) o powierzchni ponad 1.000 m2 w garażach oświetlonych wyłącznie światłem sztucznym,
e) o powierzchni ponad 2.000 m2 w budynkach użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego;

2) na drogach ewakuacyjnych:

a) z pomieszczeń wymienionych w pkt 1,
b) oświetlonych wyłącznie światłem sztucznym,
c) w szpitalach i innych budynkach przeznaczonych przede wszystkim do pobytu ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się,
d) w wysokich i wysokościowych budynkach użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego,

3) Oświetlenie ewakuacyjne nie jest wymagane w pomieszczeniach, w których oświetlenie bezpieczeństwa spełnia warunek określony w ust. 5 dla oświetlenia ewakuacyjnego, a także wymagania Polskich Norm w tym zakresie;
4) Oświetlenie ewakuacyjne powinno działać przez co najmniej 2 godziny od zaniku oświetlenia podstawowego;
5) W pomieszczeniu, które jest użytkowane przy zgaszonym oświetleniu podstawowym, należy stosować oświetlenie przeszkodowe, zasilane napięciem bezpiecznym, służące uwidocznieniu przeszkód wynikających z układu budynku, drogi komunikacyjnej lub sposobu jego użytkowania, a także podświetlane znaki wskazujące kierunki ewakuacji;
6) Oświetlenie bezpieczeństwa, ewakuacyjne i przeszkodowe oraz podświetlane znaki wskazujące kierunki ewakuacji należy wykonywać zgodnie z Polskimi Normami dotyczącymi wymagań w tym zakresie.(…)

2.4. Rozporządzenie Ministra Energii z dnia 28 sierpnia 2019 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach energetycznych [Dz.U.2021 r. poz. 1210].
W rozporządzeniu określone zostały wymagania dotyczące:

a) bezpiecznej organizacji prac przy urządzeniach, instalacjach i sieciach elektroenergetycznych,
b) kwalifikacji wymaganych od osób zajmujących się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci,
c) prac wykonywanych w warunkach szczególnego zagrożenia dla życia i zdrowia ludzkiego,
d) urządzeń, instalacji lub ich części, przy których prace konserwacyjne, remontowe lub modernizacyjne mogą być wykonywane po wyłączeniu ich z ruchu, pozbawienia czynników stwarzających zagrożenia i skutecznie zabezpieczone przed ich przypadkowym uruchomieniem oraz oznakowane,
e) prac przy urządzeniach i instalacjach elektroenergetycznych, które w zależności od zastosowanych metod i środków zapewniających bezpieczeństwo pracy, mogą być wykonywane: przy całkowicie wyłączonym napięciu, w pobliżu napięcia oraz pod napięciem.

▲ do góry

3. Uznane reguły techniczne zapisane w normach

Przyjęte przez zespoły ekspertów i specjalistów Międzynarodowych Organizacji Normalizacyjnych (IEC, CENELEC) uznane reguły techniczne rozstrzygające określone problemy techniczne odpowiadające aktualnemu stanowi wiedzy, są zapisane w normach.
Przestrzeganie uznanych reguł technicznych, potocznie nazywanych „zasadami wiedzy technicznej”, dotyczy przede wszystkim osób działających w sferze techniki, w szczególności w dziedzinie bezpieczeństwa elektrycznego – ochrony przed porażeniem elektrycznym.

3.1. Wieloczęściowa Polska Norma 60364
Polska Norma PN-HD 60364-4-41:2017-09 Instalacje elektryczne niskiego napięcia – Część 4.41. Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa — Ochrona przed porażeniem elektrycznym, zawiera szczegółowe wymagania dotyczące technicznych środków ochrony przed porażeniem elektrycznym w instalacjach elektrycznych niskiego napięcia.
Postanowienia dotyczące środków ochrony przeciwporażeniowej w warunkach normalnego zagrożenia porażeniowego obowiązują również w warunkach, w których zagrożenie jest zwiększone; jednak są one wówczas uzupełniane, modyfikowane lub zastępowane postanowieniami zawartymi w arkuszach części 7. normy PN-HD 60364.
Właściwe zrozumienie normy PN-HD 60364 wymaga znajomości innych norm ściśle z nią związanych, dotyczących m.in.:

a) oznaczeń identyfikacyjnych zacisków urządzeń oraz zakończeń żył przewodów oraz oznaczeń identyfikacyjnych przewodów elektrycznych barwami lub cyframi,
b) stopni ochrony zapewnionej przez obudowy (kod IP),
c) klasyfikacji urządzeń elektrycznych i elektronicznych,
d) symboli graficznych stosowanych w schematach.

Wieloczęściowa Polska Norma 60364 część 7 zawiera szczegółowe wymagania dotyczące:

– ochrony przed porażeniem elektrycznym,
– ochrony odgromowej,
– ochrony przed przepięciami,
– specjalnych instalacji lub lokalizacji;
– ochrony przed skutkami oddziaływania cieplnego,
– ochrony przed prądem przetężeniowym,
– ochrony przeciwpożarowej,
– obciążalności prądowej długotrwałej,
– sprawdzania instalacji elektrycznej,
– układów uziemiających i przewodów ochronnych;

3.2. Norma N SEP-E-001:2013 Sieci elektroenergetyczne niskiego napięcia. Ochrona przed porażeniem elektrycznym. Norma ta jest dokumentem normalizacyjnym o charakterze normy tymczasowej, którą zaleca się stosować do chwili ukazania się odpowiedniej normy ustanowionej przez PKN. Postanowienia normy dotyczą ochrony przeciwporażeniowej w liniach elektroenergetycznych prądu przemiennego 50 Hz o napięciu wyższym niż 50 V, lecz nieprzekraczającym 1000 V, a więc w liniach napowietrznych z przewodami gołymi i izolowanymi oraz w liniach kablowych. Postanowienia te są oparte na skoordynowanych wymaganiach odnoszących się do linii elektroenergetycznych, zawartych w rożnych publikacjach międzynarodowych organizacji normalizacyjnych (IEC, CENELEC).
Norma SEP-001 zawiera: określenia, opis układów sieciowych i zalecany zakres ich stosowania, a ponadto:

a) wymagania dotyczące przewodów ochronnych (PEN i PE) w liniach oraz uziemień roboczych i ochronnych pracujących w układach sieci TN i TT (w tym uziemienia punktu neutralnego),
b) wymagania stawiane środkom ochrony przy uszkodzeniu w liniach pracujących w układach TN i TT,
c) postanowienia dotyczące budowy uziomów linii oraz wymagania stawiane elementom uziemiających.

3.3. Polska Norma EN 61936-1:2011 EN 61936-1:2011/A1:2014-10 Instalacje elektroenergetyczne prądu przemiennego o napięciu wyższym od 1 kV — Część 1: Postanowienia ogólne – zawierają wymagania stawiane ochronie przed porażeniem elektrycznym w instalacjach elektroenergetycznych wysokiego napięcia.
Określenie „instalacja elektroenergetyczna wysokiego napięcia” należy rozumieć jako współpracujące ze sobą urządzenia o napięciu wyższym niż 1000 V, usytuowane na ograniczonym, zwykle zamkniętym, terenie ruchu elektrycznego, na którym znajdują się takie obiekty jak stacje elektroenergetyczne, elektrownie, układy elektroenergetyczne zakładu przemysłowego lub innego obiektu, np. rolniczego, handlowego, publicznego.

3.4. Polska Norma EN 50341-3-22:2010 Elektroenergetyczne linie napowietrzne prądu przemiennego powyżej 45 kV — Część 3: Zbiór normatywnych warunków krajowych, określa wymagania stawiane ochronie przeciwporażeniowej w elektroenergetycznych liniach napowietrznych o napięciu wyższym niż 45 kV.
Zawiera ona wymagania podstawowe niezbędne do projektowania i budowy linii prądu przemiennego o częstotliwości powyżej 100 Hz,

▲ do góry

4. Klasy ochronności

Wybór środka ochrony przeciwporażeniowej dla urządzeń niskonapięciowych może zależeć od niektórych cech konstrukcyjnych urządzenia elektrycznego. Cechy te określają klasy ochronności urządzeń elektrycznych i elektronicznych prądu przemiennego o napięciu międzyprzewodowym nieprzekraczającym 440 V i napięciu między fazą a ziemią nie wyższym niż 250 V.
Oznaczenie klasą ochronności wskazuje, że zastosowany środek ochrony zapewnia wymaganą ochronę przed porażeniem elektrycznym.
W normie PN-EN 61140:2016-07 Ochrona przed porażeniem elektrycznym. Wspólne aspekty instalacji i urządzeń, urządzenia elektryczne zostały podzielone na cztery klasy ochronności:

Klasa ochronności 0
Ochronę przed porażeniem elektrycznym urządzenia klasy ochronności 0 stanowi wyłącznie izolacja podstawowa jako środek ochrony podstawowej, ale bez warunków dla ochrony przy uszkodzeniu – brak zacisku ochronnego.
Urządzenia klasy 0 mogą być stosowane tylko w środowisku nieprzewodzącym (na izolowanym stanowisku) lub po zapewnieniu ochrony za pomocą separacji elektrycznej pojedynczego odbiornika.

Klasa ochronności I 
Ochronę przed porażeniem elektrycznym urządzenia klasy ochronności I stanowi izolacja podstawowa stanowiącą środek ochrony podstawowej oraz po przyłączeniu przewodu ochronnego do części przewodzącej dostępnej – środek ochrony przy uszkodzeniu, zwykle – poprzez samoczynne wyłączanie zasilania.
Urządzenie klasy ochronności I posiada jeden i tylko jeden zacisk ochronny, umieszczony w pobliżu zacisków przyłączeniowych przewodów czynnych.
Symbol urządzenia klasy ochronności I

Klasa ochronności II
Ochronę przed porażeniem elektrycznym urządzenia klasy ochronności II stanowi wykonana fabrycznie izolacja podwójna (izolacja podstawową i oddzielona od niej częściami przewodzącymi pośrednimi izolacja dodatkowa) albo izolacja wzmocniona, czyli pojedynczy układ izolacyjny równoważny izolacji podwójnej, co jest dopuszczalne tylko wtedy, kiedy nie ma możliwości wykonania izolacji podwójnej.
Urządzenie klasy ochronności II może być wyposażone w fabrycznie wykonaną – ochronną osłonę izolacyjną.
Symbol urządzenia klasy ochronności II

Urządzenie klasy III
Ochronę przed porażeniem elektrycznym urządzenia klasy ochronności III stanowi ochrona podstawowa oraz bardzo niskie napięcie ze źródła bezpiecznego, nieprzekraczające 50 V prądu przemiennego i 120 V prądu stałego (bez tętnień).
Urządzenie klasy ochronności III może być zasilane tylko z obwodów SELV lub PELV, bez możliwości stosowania połączeń z przewodem ochronnym, ani w żadnym przypadku – przewidywać połączenia części czynnych z ziemią.
Symbol urządzenia klasy ochronności III

▲ do góry

5. Stopnie ochrony zapewnianej przez obudowy urządzeń elektrycznych

5.1. Wymagania dotyczące stopni ochrony zapewnianej przez obudowy urządzeń elektrycznych zostały określone w następujących normach:

1) PN-EN 60529:2003 Stopnie ochrony zapewnianej przez obudowy (Kod IP)
W normie przedstawiono system klasyfikacji stopni ochrony, oznaczanych kodem, zapewnianej przez obudowy urządzeń elektrycznych o napięciu znamionowym nie większym niż 72,5 kV przed przedostawaniem się ciał stałych, wnikaniem wody i pyłu oraz przed dotykiem bezpośrednim części czynnych. Podano rodzaje badań w celu wykazania indywidualnego stopnia ochrony;
2) PN-EN 60034-5:2021-1E Maszyny elektryczne wirujące – Część 5: Stopnie ochrony zapewniane przez rozwiązania konstrukcyjne maszyn elektrycznych wirujących (kod IP) – Klasyfikacja. W normie określono klasyfikację stopni ochrony osób przed możliwością dotknięcia lub dostępu do części będących pod napięciem lub w ruchu oraz ochrony maszyn przed szkodliwymi skutkami wnikającej wody, którą zapewniają osłony maszyn elektrycznych wirujących. Zdefiniowano standardowe stopnie ochrony. Opisano badania służące do sprawdzenia czy maszyny spełniają wymagania przypisane określonym stopniom ochrony.

5.2. Stopnie ochrony zapewnianej przez obudowy – oznacza się kodem IP w sposób następujący:

IP – (International Protection) – oznaczenie literowe;
IP 0X – pierwsza charakterystyczna cyfra (cyfry od 0 do 6, lub litera X) – określa stopień ochrony
przed przedostaniem się obcych ciał stałych do wnętrza obudów urządzeń elektrycznych i dostępem do części pod napięciem lub części będących w ruchu’;
IP X0 – druga charakterystyczna cyfra (cyfry od 0 do 8, lub litera X) – określa stopień ochrony
przed przedostawaniem się wody do wnętrza obudów urządzeń elektrycznych;
IPXXA – litery dodatkowe A, B, C, D (nieobowiązujące) – określają znaczenie dla ochrony osób przed dostępem do części niebezpiecznych wierzchem dłoni, palcem narzędziem lub drutem;
IP21CH – litery uzupełniające H, M, S, W (nieobowiązujące) – informacja uzupełniająca dotycząca
aparatów wysokiego napięcia, ruchu w czasie prób wodą, postoju w czasie prób wodą oraz warunków klimatycznych.

     Przy oznaczaniu kodu IP należy przyjąć, że jeżeli nie wymaga się określenia cyfry charakterystycznej, to zastępuje się ją literą „X” (albo ”XX” jeżeli obie cyfry są opuszczone). Litery dodatkowe lub uzupełniające, w przypadku nie stosowania, nie wymagają zastępowania. W przypadku zastosowania więcej niż jedną literę uzupełniającą, to należy zachować ich kolejność alfabetyczną.
Stopnie ochrony obudów urządzeń elektrycznych i wymagane oznaczenia symbolami elektrycznymi przedstawia tab. 1.

Tablica 1. Stopnie ochrony zapewniane przez obudowy urządzeń elektrycznych

1) Kod IP oznaczony czerwonym drukiem – osłony do pomieszczeń wilgotnych.
2) Kod IP napisany kursywą – osłony do pomieszczeń mokrych.

     Dodatkowe i uzupełniające oznaczenia symbolami literowymi po literach IP przedstawia tablica 2.

Tablica 2. Dodatkowe i uzupełniające oznaczenia symbolami literowymi po literach IP

▲ do góry

6. Wpływy zewnętrzne

6.1. Ochrona od wpływów zewnętrznych
Zgodnie z normą HD 60364-5-51:2011 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych – Część 5-51: Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego – Postanowienia ogólne:

1) Urządzenia elektryczne należy dobrać i zainstalować zgodnie z wymaganiami podanymi w Tablicy ZA.1 zawierającej charakterystyki urządzenia określone albo przez stopień ochrony IP, albo przez zgodność z wynikami prób, odpowiednie do wpływów zewnętrznych, którym to urządzenie może być poddane. Jeżeli różne wpływy zewnętrzne występują równocześnie, to mogą powstać niezależne ich wspólne efekty i stopień ochrony powinien być odpowiednio dostosowany;
2) W przypadku, gdy urządzenie elektryczne nie ma odpowiednich właściwości lokalizacyjnych, najczęściej ze względu na budowę, to może być ono zastosowane pod warunkiem, że będzie zapewnione właściwe dodatkowe zabezpieczenie. Zabezpieczenie to nie powinno wpływać szkodliwie na działanie chronionego w ten sposób urządzenia;
3) Dobór urządzenia elektrycznego stosowanie do wpływów zewnętrznych powinien również uwzględniać nie tylko jego właściwe funkcjonowanie, lecz również zapewnić niezawodne środki ochrony zapewniające bezpieczeństwo. Środki ochrony, wynikające z konstrukcji urządzenia, obowiązują w określonych warunkach wpływów zewnętrznych tylko wtedy, kiedy wymagane dla urządzenia odpowiednie próby wykonano w takich samych warunkach wpływów zewnętrznych.

6.2. Do rozpatrywania zjawiska porażenia prądem elektrycznym przyjmuje się dwie podstawowe klasy warunków środowiskowych.
1) Warunki normalne, w których wartość rezystancji ciała człowieka mierzonej w stosunku do ziemi jest nie mniejsza niż 1000 Ω. Do środowisk normalnych zalicza się: lokale mieszkalne, biurowe, sale widowiskowe, szpitalne, szkolne itp.;
2) Warunki szczególne, w których wartość rezystancji ciała człowieka mierzona w stosunku do ziemi jest mniejsza niż 1000 Ω. Do środowisk szczególnych zalicza się: tereny otwarte, łazienki i natryski, sauny, pomieszczenia produkcyjne o wilgotności względnej większej niż 75 % oraz o temperaturze wyższej niż 35 oC lub mniejszej niż ‒ 5 oC. W takich warunkach środowiskowych pomieszczenia są zwykle wilgotne, wilgotna jest również skóra człowieka, a podłogi (podłoża) charakteryzują się małą rezystancją.
Dodatkowo przyjmuje się warunki środowiskowe specjalne, dla których dopuszczalne wartości napięć rażeniowych dotykowych powinny być mniejsze niż dla warunków szczególnych. Do środowisk specjalnych zalicza się, np. baseny kąpielowe lub wnętrza metalowych zbiorników.

6.3. Na podstawie określonych wartości impedancji i rezystancji ciała ludzkiego oraz wartości prądu rażeniowego, wyznaczone zostały wartości napięć dotykowych dopuszczalnych długotrwale w różnych warunkach środowiskowych.
1) W warunkach środowiskowych normalnych wartość napięcia dotykowego dopuszczalnego długotrwale UL wynosi:

– 50 V dla prądu przemiennego i
– 120 V dla prądu stałego.

     Do środowisk o warunkach normalnych zalicza się lokale mieszkalne i biurowe, sale widowiskowe i teatralne, klasy szkolne (z wyjątkiem niektórych laboratoriów) itp.

2) W warunkach środowiskowych szczególnych (o zwiększonym zagrożeniu) wartość napięcia dotykowego dopuszczalnego długotrwale UL wynosi:

– 25 V dla prądu przemiennego i
– 60 V dla prądu stałego.

     Do środowisk o zwiększonym zagrożeniu zalicza się łazienki i natryski, sauny, pomieszczenia dla zwierząt domowych, bloki operacyjne szpitali, hydrofornie, przestrzenie ograniczone powierzchniami przewodzącymi, kanały rewizyjne, kempingi, tereny budowy i rozbiórki, tereny otwarte itp.

3) W warunkach środowiskowych specjalnych – zagrożenie porażeniem prądem elektrycznym może nastąpić przy zetknięciu się ciała ludzkiego zanurzonego w wodzie z elementami znajdującymi się pod napięciem), wartość napięcia dotykowego dopuszczalnego długotrwale UL wynosi 12 V dla prądu przemiennego i 30 V dla prądu stałego.

6.4. Przystosowanie urządzeń i instalacji elektrycznych do pracy w określonych warunkach wpływów zewnętrznych polega na doborze:

– odpowiednich materiałów,
– rodzaju budowy,
– rodzaju i sposobu wykonania instalacji,
– wartości napięć roboczych,
– rodzaju ochrony przeciwporażeniowej.

     Urządzenia i instalacje elektryczne użytkowane w szczególnie trudnych warunkach środowiskowych mogą być obsługiwane, nadzorowane i konserwowane jedynie przez osoby odpowiednio przeszkolone, których kwalifikacje są kontrolowane okresowo.
Szczegółową charakterystykę wpływów zewnętrznych określa w Załączniku ZA.1 norma PN-IEC 60364-5-51:2011 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych Część 5-51:– Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego – Postanowienia ogólne.

6.5. Klasyfikacja warunków zewnętrznych
Poszczególne rodzaje warunków zewnętrznych zostały usystematyzowane i oznaczone za pomocą kodu literowo-cyfrowego (nie dotyczy oznaczania urządzeń). Wymienione poniżej duże litery (oznaczone tłustym drukiem), a następnie dwie duże litery oznaczają kody poszczególnych wpływów zewnętrznych. np.: warunki środowiskowe, uprawnienia osób i konstrukcje budynków.
A – warunki środowiskowe;

AB – wilgotność atmosferyczna;
AC – wysokość nad poziomem morza;
AD – obecność wody;
AE – obecność obcych ciał stałych;
AF – obecność korodujących lub zanieczyszczających substancji;
AG – mechaniczne naprężenia: udar;
AH – wibracje;
AJ – inne mechaniczne naprężenia -w opracowaniu;
AK – obecność flory i/lub pleśni;
AL. – obecność fauny;
AM – wpływy elektromagnetyczne, elektrostatyczne lub jonizujące;
AN – promieniowanie słoneczne;
AP – wstrząsy sejsmiczne;
AQ – poziom wyładowań atmosferycznych;
AR – ruch powietrza;
AS – wiatr;

B – użytkowanie;

BA – uprawnienia osób;
BB – elektryczna rezystancja ludzkiego ciała (w rozważaniu);
BC – zetknięcie osób z potencjałem ziemi;
BD – warunki ewakuacji w przypadku zagrożenia;
BE – właściwości przerabianych lub magazynowanych materiałów;

C – konstrukcja budynku;

CA – materiały konstrukcji;
CB – projekt budynku.

Każdy rodzaj wpływów zewnętrznych jest oznaczony za pomocą kodu składającego się z dwóch dużych liter i liczby. Na przykład:
1) A – warunki środowiskowe,

AC – warunki środowiska – wysokość nad poziomem morza,
AC1 – środowisko – wysokość nad poziomem morza ≤ 2000 m.
AC2 – środowisko – wysokość nad poziomem morza > 2000 m lub

2) C – konstrukcja budynku;

CA – materiały konstrukcji;
CA1 – nie palne – wymagane charakterystyki doboru i montażu urządzeń: normalne;
CA2 – palne – wymagane charakterystyki doboru i montażu urządzeń: budynki zbudowane
z materiałów palnych, budynki drewniane.

6.6. Dobór środków ochrony od porażeń w zależności od warunków środowiskowych
Doboru środków ochrony przeciwporażeniowej dla normalnych warunków środowiskowych należy dokonywać w oparciu o PN-HD 60364-4-41:2017-09. Obostrzenia i specjalne rozwiązania instalacji elektrycznych obejmują arkusze grupy 700, które polegają głównie na:

a) zakazie umieszczania urządzeń elektrycznych w odpowiednich miejscach (strefach),
b) zakazie stosowania niektórych środków ochrony; np. umieszczania poza zasięgiem ręki,
c) izolowania stanowiska, nieuziemionych połączeń wyrównawczych miejscowych,
d) stosowaniu urządzeń o odpowiednich stopniach ochrony,
e) konieczności stosowania dodatkowych (miejscowych) połączeń wyrównawczych,
f) konieczności obniżenia napięcia dotykowego dopuszczalnego długotrwale w określonych warunkach otoczenia do wartości 25 V i 12 V a.c. oraz odpowiednio 60 V i 30 V d.c.,
g) konieczności stosowania urządzeń ochronnych różnicowoprądowych o znamionowym prądzie różnicowym nie większym niż 30 mA jako uzupełniającego środka ochrony przed dotykiem bezpośrednim (ochrony podstawowej),
h) kontroli stanu izolacji (doziemienia) w układach sieci IT.

▲ do góry

7. Rodzaje i zakresy napięć

7.1. W ochronie przeciwporażeniowej wyróżnia się następujące rodzaje napięć:

1) Napięcie robocze (fazowe) – jest to napięcie między częściami czynnymi obwodu elektrycznego
a ziemią. Napięcie to może utrzymywać się stale lub dorywczo i jest zbliżone swą wartością do napięcia znamionowego;
2) Napięcie nominalne – wartość napięcia określająca i identyfikująca sieć elektroenergetyczną, do której odniesione są pewne parametry charakteryzujące jej pracę. Napięcie nominalne określa się w miejscu dostarczania energii elektrycznej;
3) Napięcie znamionowe – jest to napięcie, na które urządzenia lub instalacje zostały zaprojektowane i zbudowane;
4) Napięcie zasilające U– wartość skuteczna napięcia w określonej chwili w złączu sieci elektroenergetycznej, mierzona przez określony czas;
5) Napięcie dotykowe – jest to napięcie pojawiające się między częściami jednocześnie dostępnymi w przypadku uszkodzenia izolacji. Wartość napięcia dotykowego zależy od napięcia roboczego oraz od rezystancji między częścią przewodzącą dostępną urządzenia a ziemią;
6) Napięcie dotykowe spodziewane – jest to najwyższe napięcie dotykowe między jednocześnie dostępnymi częściami przewodzącymi , które może wystąpić w urządzeniach lub instalacji elektrycznej w przypadku uszkodzenia izolacji, gdy wartość impedancji w miejscu zwarcia jest pomijalna, kiedy części te nie są dotykane przez człowieka lub zwierzę;
7) Napięcie dotykowe rażeniowe – jest to spadek napięcia na ciele ludzkim podczas przepływu prądu rażeniowego;
8) Napięcie krokowe – jest to napięcie, występujące między dwoma punktami na powierzchni gruntu lub stanowiska, odległymi od siebie o 1 m, co jest przyjmowane jako długość kroku człowieka;
9) Napięcie dotykowe dopuszczalne (UL) – jest to największa wartość napięcia dotykowego, które może się długotrwale utrzymywać w określonych warunkach. Jako wartości napięć dopuszczalnych przyjęto wartości napięć dotykowych, dla których dopuszczalny czas wyłączenia wynosi 5 s.

     Zakresy napięć prądu przemiennego i stałego stosowane w elektroenergetyce przedstawiono w tablicy 3.

Tablica 3. Zakresy napięciowe prądu przemiennego i stałego

7.2. Schemat podziału wymienionych w tablicy 3 napięć jest następujący:

a) napięcia zakresu I:

– bardzo niskie napięcie SELV,
– bardzo niskie napięcie PELV,
– bardzo niskie napięcie funkcjonalne FELV;

b) napięcia zakresu II:

– napięcie w układzie sieci TN,
– napięcie w układzie sieci TT,
– napięcie w układzie sieci IT,
– napięcie separowane.

▲ do góry