Dobór i instalowanie urządzeń Ex

Spis treści

1. Dobór urządzeń do stref zagrożenia wybuchem

1.1. Wymagania podstawowe
Poprawna i bezpieczna praca urządzeń elektrycznych w przestrzeniach zagrożonych wybuchem zależy przede wszystkim od prawidłowego ich doboru do warunków pracy, czyli do właściwości występujących w danej przestrzeni czynników tworzących z powietrzem mieszaniny wybuchowe, przyjętej klasyfikacji do stref zagrożenia wybuchem, prawidłowego montażu, zasilania i zabezpieczenia przed skutkami zwarć i przeciążeń.
Zaniedbanie któregokolwiek z wymienionych warunków w czasie projektowania, budowy i montażu urządzeń, utrudni lub uniemożliwi zapewnienie bezpieczeństwa ludzi i mienia w czasie eksploatacji obiektu.
Urządzenia i instalacje elektryczne w strefach zagrożonych wybuchem powinny odpowiadać wymaganiom określonym: w rozporządzeniu Ministra Rozwoju z dnia 6 czerwca 2016 r. w sprawie wymagań dla urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku w atmosferze potencjalnie wybuchowej (Dz.U. 2016 poz. 817). Niniejsze rozporządzenie w zakresie swojej regulacji wdraża dyrektywę 2014/34/UE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 lutego 2014 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku w atmosferze potencjalnie wybuchowej;
W strefach zagrożonych wybuchem mogą być instalowane tylko urządzenia elektryczne w wykonaniu przeciwwybuchowym lub innym o odpowiednich parametrach, oznakowane zgodnie z certyfikatem. Na każdym urządzeniu dopuszczonym do pracy w przestrzeni zagrożonej wybuchem powinny być podane parametry przeciwwybuchowe, stopień ochrony IP oraz identyfikator stacji badawczej i numer certyfikatu.
W przypadku stwierdzenia niezgodności danych w certyfikacie i na urządzeniu przeciwwybuchowym, urządzenie to powinno być wycofane z montażu do czasu wyjaśnienia i poprawienia tych niezgodności.
Wymagania dotyczące doboru urządzeń przeciwwybuchowych zostały podane w tablicy 12.

Tablica 12. Dobór urządzeń o budowie przeciwwybuchowej

     Urządzenia elektryczne eksploatowane w strefach zagrożonych wybuchem powinny być:

a) dobrane do stref zagrożenia wybuchem,
b) dobrane pod względem budowy odpowiadającej parametrom mieszaniny wybuchowej: grupom i podgrupom wybuchowości IIA, IIB, IIC IIIA, IIIB i IIIC, klasom temperaturowym T1 do T6 z uwzględnieniem temperatury otoczenia, jeżeli jest wyższa od 40 oC,
c) dobrane do temperatury tlenia i zapalenia się pyłów zleżałych i mieszanin pyłów z powietrzem oraz mieć wymagany stopień ochrony IP;
d) zasilane energią elektryczną z sieci o układzie TN-S, TT lub IT;
e) zabezpieczone przed skutkami zwarć, przeciążeń, przepięć atmosferycznych i łączeniowych;
f) chronione przed wpływami zewnętrznymi, bezpośrednimi wyładowaniami atmosferycznymi, elektrycznością statyczną, oddziaływaniami mechanicznymi i chemicznymi.

1.2. Zasady doboru urządzeń elektrycznych do poszczególnych stref zagrożenia wybuchem
Doboru urządzeń elektrycznych do poszczególnych stref zagrożenia wybuchem należy dokonać w zależności od wymaganego poziomu bezpieczeństwa i kategorii urządzeń.

1.2.1. Strefa 0 zagrożenia wybuchem
W miejscach zagrożonych wybuchem zaliczonych do strefy 0. mogą być instalowane tylko urządzenia i obwody kategorii 1. atestowane do strefy 0,. tzn. przeznaczone do użytku w miejscach, w których mieszaniny wybuchowe są obecne stale lub często w długich okresach czasu.
Urządzenia te zostały zaprojektowane jako przeciwwybuchowe, mogą funkcjonować zgodnie z parametrami ruchowymi ustalonymi przez producenta, zapewniając bardzo wysoki poziom bezpieczeństwa, zarówno w czasie normalnej pracy, jak i w stanach zakłóceniowych. Środki zabezpieczające zostały tak dobrane, że w przypadku uszkodzenia jednego ze środków, przynajmniej drugi, niezależny środek, zapewni wymagany poziom zabezpieczenia albo wymagany poziom zabezpieczenia będzie zapewniony w razie wystąpienia dwóch niezależnych od siebie uszkodzeń.
Instalowane w tych strefach urządzenia iskrobezpieczne „ia” powinny być:

a) izolowane od ziemi;
b) galwanicznie oddzielone od urządzeń i obwodów innych niż iskrobezpieczne; oprzewodowanie obwodów iskrobezpiecznych nie może być prowadzone wspólnie z obwodami innymi niż iskrobezpieczne, we wspólnych rurach, wiązkach, kablach, lub kanałach;
c) zasilane z obwodów o napięciu znamionowym izolacji – 500 V prądu przemiennego i 750 V prądu stałego;
d) wykonane przewodami o średnicy nie mniejszej niż 0,1 mm Cu;
e) uziemione tylko w jednym punkcie poza strefą zagrożenia wybuchem.

     W strefach 0. zagrożenia wybuchem mogą być instalowane, poza urządzeniami w wykonaniu iskrobezpiecznym, inne urządzenia w wykonaniu przeciwwybuchowym grupy II. kategorii 1, posiadające certyfikat dopuszczający do pracy w strefie 0. W strefach 0. zagrożonych wybuchem nie należy instalować m.in. gniazd wtyczkowych, sprzęgników i urządzeń ochrony katodowej.

1.2.2. Strefa 1 zagrożenia wybuchem
W miejscach zaliczonych do strefy 1. zagrożenia wybuchem mogą być instalowane urządzenia elektryczne w wykonaniu przeciwwybuchowym atestowane do stosowania w strefach 1., kategorii 2.
Urządzenia te powinny pracować zgodnie z parametrami ustalonymi przez producenta, zapewniając wysoki poziom zabezpieczenia.
Urządzenia tej kategorii są przeznaczone do miejsc, w których występowanie mieszanin wybuchowych jest prawdopodobne. Wyposażone są one w środki zabezpieczenia przeciwwybuchowego zapewniające wymagany poziom zabezpieczenia, nawet w przypadku częstych uszkodzeń urządzeń, jakie bierze się pod uwagę.
W strefie 1. zagrożenia wybuchem, w obwodach iskrobezpiecznych, mogą być instalowane, poza urządzeniami przeciwwybuchowymi, urządzenia proste o parametrach nie przekraczających wartości: napięcia – 1,5 V, natężenia prądu – 0,1 A i mocy – 25 mW. Urządzenia te nie wymagają certyfikacji, ale muszą posiadać odpowiednie oznakowanie umożliwiające ich identyfikację.

1.2.3. Strefa 2 zagrożenia wybuchem
W strefie 2. zagrożenia wybuchem mogą być instalowane urządzenia przeciwwybuchowe atestowane do stref 0 i 1 oraz urządzenia kategorii 3, tak zaprojektowane i wykonane, aby mogły funkcjonować zgodnie z parametrami ruchowymi ustalonymi przez producenta i zapewniać normalny poziom zabezpieczenia, np.:

1) Oprawy oświetleniowe przenośne w wykonaniu przeciwwybuchowym, o parametrach dostosowanych do parametrów występujących w pomieszczeniu mieszanin wybuchowych;
2) Urządzenia w wykonaniu Exo, w których zestyki są zanurzone w cieczy izolacyjnej, z wyjątkiem stref, w których występują substancje podgrupy IIC i klas temperaturowych T5 – T6;
3) Urządzenia grzewcze, pod warunkiem zabezpieczenia przed przekroczeniem temperatury grzejnika i temperatur samozapalenia występujących substancji palnych;
4) Urządzenia typu Exn przeznaczone do strefy 2 zagrożenia wybuchem w podtypach:

a) Ex nA urządzenia nieiskrzące,
b) Ex nC urządzenia iskrzące,
c) Ex nR urządzenia ze szczelną obudową ograniczającą wnikanie do niej, w określonym czasie, mieszaniny wybuchowej,
d) Ex nL urządzenia o ograniczonej energii,
e) Ex nP – urządzenia z uproszczonym układem zasilania;

5) Elektryczne urządzenia proste w obwodach iskrobezpiecznych, które w normalnych warunkach pracy nie wytwarzają łuków i iskier oraz nie nagrzewają się do temperatur mogących spowodować zapalenie mieszaniny wybuchowej.

1.3. Wymagania dotyczące aparatury łączeniowej
1) Odłącznik jako element aparatury łączeniowej, stosowany w przestrzeniach zagrożonych wybuchem powinien wyłączać wszystkie bieguny i być tak skonstruowany, aby:

a) położenie zestyków odłącznika było widoczne, albo
b) ich stan rozwarcia był wskazywany w niezawodny sposób (według IEC 60947-1).

     Jeżeli nie przewidziano blokady, między odłącznikiem a pokrywą lub drzwiami aparatury, która zapewniałaby, że otwarcie pokrywy lub drzwi jest możliwe tylko po skutecznym rozwarciu zestyków odłącznika, urządzenie powinno być oznakowane ostrzeżeniem:

UWAGA – NIE OTWIERAĆ POD NAPIĘCIEM.

     Odłączniki, które nie są przeznaczone do włączania i wyłączania pod obciążeniem, powinny być:

a) elektrycznie lub mechanicznie zblokowane z odpowiednim urządzeniem do wyłączania pod obciążeniem lub
b) w przypadku urządzeń tylko grupy II oznakowane w miejscu znajdującym się niedaleko mechanizmu uruchamiającego odłącznik napisem ostrzegającym:

UWAGA – NIE PRZEŁĄCZAĆ POD OBCIĄŻENIEM

     W przypadku aparatury łączeniowej grupy I mechanizm uruchamiający odłącznik powinien umożliwiać zablokowanie w położeniu otwarcia za pomocą kłódki.
Należy umożliwiać zatrzaskowe zablokowanie aparatury przez przekaźniki zwarciowe i ziemnozwarciowe, jeżeli są stosowane. Jeżeli aparatura łączeniowa ma urządzenie odblokowujące, dostępne z zewnątrz obudowy, to jego pokrywa powinna mieć zamknięcie specjalne.

2) Drzwi i pokrywy umożliwiające dostęp do wnętrza obudów zawierających zdalne sterowane obwody z zestykami roboczymi, które mogą być zwierane lub rozwierane przez oddziaływania niemanualne (takie jak: elektryczne, mechaniczne, magnetyczne, elektromagnetyczne, elektrooptyczne, pneumatyczne, akustyczne lub cieplne), powinny być:

a) zblokowane z odłącznikiem, który nie pozwala na dostęp do wnętrza, dopóki nie zostaną wyłączone niechronione obwody wewnętrzne, albo
b)) oznakowane napisem ostrzegawczym:

UWAGA – NIE OTWIERAĆ POD NAPIĘCIEM

Ad. 1) tam gdzie niektóre części wewnętrzne powinny zostać pod napięciem po rozwarciu zestyków odłącznika, w celu ograniczenia do minimum zagrożenia wybuchem, części pozostające pod napięciem powinny być chronione przez zastosowanie jednego z rodzajów zabezpieczenia, wymienionych w Rozdziale 1 normy EN 60079-0:2013-03. albo następujących środków ochronnych:

a) odstępów izolacyjnych powietrznych i powierzchniowych między fazami (biegunami) oraz względem ziemi, zgodnie z IEC 60079-7 oraz
b) dodatkowej, wewnętrznej obudowy zawierającej części pod napięciem i zapewniającej stopień ochrony co najmniej IP20, zgodnie z IEC 60529 oraz
c) napisu ostrzegawczego, umieszczonego na dodatkowej, wewnętrznej obudowie.

UWAGA – POD POKRYWĄ ZNAJDUJĄ SIĘ ELEMENTY POD NAPIĘCIEM – NIE DOTYKAĆ

     3) Obudowy zawierające bezpieczniki topikowe powinny być:

a) wyposażone w blokadę zezwalającą na wkładanie lub wyjmowanie elementów wymiennych tylko przy wyłączonym zasilaniu, lecz niepozwalającą na to, aby bezpieczniki znalazły sie pod napięciem, dopóki obudowa nie zostanie poprawnie zamknięta, albo
b) urządzenie powinno być oznakowane napisem ostrzegawczym:

UWAGA – NIE OTWIERAĆ POD NAPIĘCIEM

1.4. Wymagania uzupełniające dotyczące wtyczek, gniazd wtyczkowych i złączy.
1) Wtyczki i gniazda wtyczkowe powinny:

a) mieć blokadę mechaniczną lub elektryczną, albo taką konstrukcję, która uniemożliwi rozłączanie styków znajdujących się pod napięciem oraz włączanie napięcia na styki, gdy wtyczka i gniazdo są rozdzielone, lub
b) być połączone ze sobą za pomocą specjalnych zamknięć, a urządzenie powinno być oznakowane napisem ostrzegawczym:

UWAGA – NIE ODŁĄCZAĆ POD NAPIĘCIEM

     W przypadku gdy zespoły gniazda i wtyczki nie mogą być wyłączone spod napięcia przed rozdzieleniem, gdyż są przyłączone do baterii, oznakowanie powinno zawierać ostrzeżenie:

UWAGA – ODŁĄCZAĆ TYLKO POZA PRZESTRZENIĄ ZAGROŻONĄ WYBUCHEM

      2) Zespoły gniazd i wtyczek o EPL Gb mogą być stosowane, jeżeli spełniają wszystkie niżej wymienione warunki:

a) częścią, która pozostaje pod napięciem, jest gniazdo wtyczkowe;
b) rozdzielenie wtyczki od gniazda wtyczkowego jest opóźnione o czas uniemożliwiający powstanie łuku elektrycznego w miejscu rozdzielenia,
c) wtyczka i gniazdo wtyczkowe, w czasie trwania łuku elektrycznego, podczas gdy rozwierany jest obwód o napięciu znamionowym, prądzie znamionowym i, w przypadku prądu przemiennego, współczynniku mocy od 04 do 05, pozostają ognioszczelne zgodnie;
d) styki pozostające pod napięciem po rozdzieleniu są zabezpieczone zgodnie z jednym określonym rodzajem zabezpieczenia.

     Nie dopuszcza się, aby wtyczki i ich elementy pozostawały pod napięciem, jeśli nie są sprzężone z gniazdami.

1.5. Wymagania uzupełniające dotyczące opraw oświetleniowych
1.5.1. Źródło światła w oprawie oświetleniowej powinno być chronione pokrywą przepuszczającą światło, która może być dodatkowo zabezpieczona osłoną. W zależności od wymiarów otworów osłony zabezpieczającej powinny być badane zgodnie z normą EN 60079-0:2013-03.
Oprawy oświetleniowe powinny być trwale zamocowane do podłoża, zabezpieczone dodatkowo
przed poluzowaniem śrub mocujących.

1.5.2. Pokrywy opraw oświetleniowych o EPL Mb, EPL Gb, lub EPL Db umożliwiające dostęp do umieszczonych wewnątrz oprawy oświetleniowej części i elementów powinny być:

a) sprzężone z urządzeniem automatycznie wyłączającym wszystkie bieguny oprawy oświetleniowej w momencie rozpoczęcia otwierania, albo
b) oznakowane napisem ostrzegawczym:

UWAGA – NIE OTWIERAĆ POD NAPIĘCIEM

     W przypadku pierwszym, jeżeli przewiduje się, że niektóre części, inne niż oprawa oświetleniowa, mogą pozostawać pod napięciem po zadziałaniu urządzenia wyłączającego, to w celu zmniejszenia do minimum zagrożenia wybuchem części pod napięciem powinny być zabezpieczone:

1) jednym z określonych rodzajów zabezpieczenia (wymaganego dla EPL), albo
2) następującymi środkami zabezpieczającymi:

a) urządzenia wyłączające powinny być skonstruowane tak, aby nie można ich było uruchomić ręcznie i tym samym podać napięcie na niezabezpieczone elementy,
b) odstępy izolacyjne powietrzne i powierzchniowe między fazami (biegunami) oraz względem ziemi powinny spełniać wymagania normy IEC 60079-7,
c) wewnętrzna dodatkowa obudowa, którą może być, np. odbłyśnik źródła światła, zawierająca części pod napięciem, powinna posiadać stopień ochrony co najmniej IP20 zgodnie z wymaganiami IEC 60529,
d) umieszczony na wewnętrznej, dodatkowej obudowie napis ostrzegawczy:

UWAGA – POD POKRYWĄ ZNAJDUJĄ SIĘ ELEMENTY POD NAPIĘCIEM – NIE DOTYKAC

      1.5.3. Pokrywy opraw oświetleniowych o EPL Gc lub EPL Dc umożliwiające dostęp do oprawki lampy i innych wewnętrznych części opraw oświetleniowych powinny być:

a) sprzężone z urządzeniem wyłączającym automatycznie wszystkie bieguny oprawki lampy w momencie rozpoczęcia otwierania, albo
b) oznakowanie napisem ostrzegawczym:

UWAGA – NIE OTWIERAĆ POD NAPIĘCIEM

     Ad.a) Jeżeli przewiduje się, że niektóre części, inne niż oprawka, mogą pozostawać pod napięciem po zadziałaniu urządzenia wyłączającego, to w celu zmniejszenia do minimum zagrożenia wybuchem części pod napięciem powinny być zabezpieczone przez:

a) odstępy izolacyjne powietrzne i powierzchniowe między fazami oraz względem ziemi, spełniające wymagania IEC 60664-1 dla kategorii przepięć II. i stopnia zanieczyszczenia 3,
b) wewnętrzna dodatkowa obudowa, którą może być odbłyśnik źródła światła, zawierająca części pod napięciem i zapewniająca stopień ochrony co najmniej IP20 – zgodnie z wymaganiami IEC 60529,
c) umieszczenia na wewnętrznej, dodatkowej obudowie napisu ostrzegawczego:

UWAGA – POD POKRYWĄ ZNAJDUJĄ SIĘ ELEMENTY POD NAPIĘCIEM – NIE DOTYKAC

▲ do góry

2. Instalacje elektryczne w przestrzeniach zagrożonych wybuchem

2.1. Wymagania ogólne
Projektowanie, dobór i montaż instalacji elektrycznych w przestrzeniach zagrożonych wybuchem powinny być zgodnie z wymaganiami normy PN-EN 60079-14:2014-06 Atmosfery wybuchowe — Część 14: Projektowanie, dobór i montaż instalacji elektrycznych.

2.1.1. Warunki techniczne dla budynków i pomieszczeń zagrożonych wybuchem
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. 2002 nr 75 poz. 690) określa następujące wymagania dotyczące pomieszczeń zagrożonych wybuchem:

1) Pomieszczenia zagrożone wybuchem należy sytuować na najwyższej kondygnacji budynku. Dopuszcza się inne usytuowanie pomieszczeń po uzgodnieniu z komendantem wojewódzkim Państwowej Straży Pożarnej. Wymaganie to nie dotyczy budynków na terenach zamkniętych;
2) Ściany oddzielające pomieszczenie zagrożone wybuchem od innych pomieszczeń powinny być odporne namparcie o wartości 15 kN/m2 (15 kPa);
3) Nad pomieszczeniem zagrożonym wybuchem należy stosować lekki dach, wykonany z materiałów co najmniej trudno zapalnych, o masie nie przekraczającej 75 kg/m2 rzutu, licząc bez elementów konstrukcji nośnej dachu, z wyłączeniem pomieszczeń, w których łączna powierzchnia urządzeń odciążających (przeciwwybuchowych) takich jak: przepony, klapy, otwory oszklone szkłem zwykłym, jest większa niż 0,065 m2/m3 kubatury pomieszczenia;
4) Z pomieszczeń zagrożonych wybuchem przeznaczonych na pobyt ludzi długość przejścia ewakuacyjnego nie powinna przekraczać 40 m;
5) Drzwi stanowiące wyjście ewakuacyjne z budynku przeznaczonego dla więcej niż 50 osób powinny otwierać się na zewnątrz pomieszczeń zagrożonych wybuchem;
6) Pomieszczenie powinno mieć co najmniej dwa wyjścia ewakuacyjne oddalone od siebie o co najmniej 5 m, gdy jest zagrożone wybuchem, a jego powierzchnia przekracza 100 m2.;
7) Wyjścia ewakuacyjne z pomieszczenia zagrożonego wybuchem na drogę ewakuacyjną powinny prowadzić przez przedsionki przeciwpożarowe;
8) W pomieszczeniach zagrożonych wybuchem należy stosować oddzielną dla każdego pomieszczenia wentylację wyciągową, wyłączaną automatyczne w przypadku gdy jej działanie mogłoby przyczynić się do rozprzestrzeniania ognia.(…)

2.1.2. Przed przystąpieniem do instalowania urządzeń i systemów ochronnych w przestrzeniach zagrożonych wybuchem należy zapoznać się: z instrukcjami producenta, rysunkami technicznymi, wykazami części zamiennych, warunkami bezpiecznego użytkowania, zasadami bezpieczeństwa pracy, certyfikatami badania typu WE, deklaracjami zgodności, i zaświadczeniami o zgodności.
W przypadku urządzeń, których numer certyfikatu zawiera znak „X”, mają zastosowanie specjalne warunki bezpiecznego użytkowania.

2.1.3. Instalowanie urządzeń elektrycznych w wykonaniu przeciwwybuchowym
Instalowanie urządzeń elektrycznych w wykonaniu przeciwwybuchowym powinno odbywać się:

a) po sprawdzeniu: stanu zabezpieczeń, ochrony przed wyładowaniami atmosferycznymi, ochrony przed elektrycznością statyczną, stanu technicznego urządzenia na stacji prób i wyników pomiarów odbiorczych instalacji i urządzeń elektrycznych;
b) zgodnie z instrukcją producenta, po sprawdzeniu zgodności parametrów przeciwwybuchowych podanych w certyfikacie badania typu przez jednostkę notyfikowaną z tabliczką znamionową;
c) przez pracowników posiadających kwalifikacje określone w załączniku nr 1 grupa 1 punkt 9 do Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 kwietnia 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad stwierdzania posiadanych kwalifikacji przez osoby zajmujące się eksploatacją urządzeń instalacji i sieci (Dz.U. 2003 nr 89 poz. 828);
d) przy pomocy odpowiednich przyrządów i narzędzi;
e) według kolejności wynikającej z rodzaju budowy oraz wskazań producenta;
f) przy zachowaniu przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy;
g) po prawidłowym, w zależności od rodzaju budowy – wprowadzeniu, uszczelnieniu i przyłączeniu przewodów i kabli.

     Urządzenia elektryczne w wykonaniu przeciwwybuchowym powinny być lokalizowane tak, aby nie było utrudnione ich chłodzenie, nie były poddawane wpływom pól elektromagnetycznych, działaniom mechanicznym i szkodliwym oddziaływaniom środowiska pracy.

2.1.4. Dokumentacja techniczna
Dokumentacja techniczna instalacji i urządzeń elektrycznych w przestrzeniach zagrożonych wybuchem powinna w szczególności zawierać:

a) klasyfikację przestrzeni zagrożonych wybuchem do odpowiednich stref zagrożenia wraz z charakterystyką czynników palnych mogących utworzyć z powietrzem mieszaniny wybuchowe, ze wskazaniem grup, kategorii i klas temperaturowych;
b) charakterystykę i właściwości wybuchowe gazów i pyłów oraz właściwości fizykochemiczne gazów, par cieczy i pyłów palnych;
c) opis zabezpieczeń przed ryzykiem wybuchu w odniesieniu do poziomu zabezpieczenia urządzeń EPL;
d) wpływ warunków zewnętrznych – zwłaszcza temperatury otoczenia i ciśnienia;
e) opis przestrzeni i ocenę zagrożenia wybuchem oraz analizę ryzyka wybuchu;
f) opisy systemów iskrobezpiecznych;
g) wymagania kwalifikacyjne osób zatrudnionych przy montażu, próbach i odbiorze instalacji w przestrzeniach zagrożonych wybuchem;
h) dokumentacje urządzeń elektrycznych w wykonaniu przeciwwybuchowym (deklaracje zgodności, świadectwa zgodności) – zwłaszcza urządzeń, których numer certyfikatu jest opatrzony literą „X” lub innymi odnośnikami, zagrożonych wybuchem i zajmujących się ich eksploatacją;
i) dokumenty potwierdzające przydatność urządzeń do stosowania w rozpatrywanych strefach zagrożenia wybuchem, np. temperatury powierzchni, rodzaj budowy Ex, stopień ochrony IP, odporność na korozję;
j) instrukcje producenta dotyczące budowy, instalacji, odbioru i rozruchu urządzeń Ex;
k) informacje dotyczące: doboru i technologii montażu przewodów i kabli w odpowiednich strefach zagrożenia wybuchem, identyfikacji obwodów, wymaganych uszczelnień przejść przewodów przez ściany i stropy oraz wprowadzeń do urządzeń;
l) dokumenty i wymagania dotyczące eksploatacji, w tym organizacji bezpiecznej pracy instalacji i urządzeń elektrycznych w przestrzeniach zagrożonych wybuchem;
m) dokumentacje i wymagania do stosowania odpowiednich rodzajów ochron w przestrzeniach zagrożonych wybuchem, takich jak w szczególności:

– ochrona przed wpływami zewnętrznymi,
– ochrona odgromowa,
– ochrona przed elektrycznością statyczną,
– zabezpieczenie przed iskrzeniem,
– ochrona katodowa instalacji podziemnych.

2.2. Przyłączenia urządzeń elektrycznych
Urządzenia elektryczne, które mają być przyłączone do zewnętrznych obwodów zasilających, powinny być wyposażone w elementy przeznaczone do przyłączenia kabli lub przewodów, chyba że urządzenie elektryczne jest wykonane fabrycznie z kablami lub przewodami przyłączonymi do niego na stałe.
Przyłączenie elementu przewodzącego układu ochronnego lub wyrównawczego, wymagającego uziemiania, powinno być umieszczone we wnętrzu urządzenia elektrycznego o ochronnej obudowie izolacyjnej, w pobliżu innych przyłączeń.
Urządzenie elektryczne w obudowie metalowej powinno mieć zewnętrzny zacisk do przyłączenia elementów przewodzących układów ochronnych lub wyrównawczych, z wyjątkiem urządzeń elektrycznych:

a) przewidzianych do przemieszczania pod napięciem i zasilanych przez przewód zawierający żyłę ochronną lub wyrównawczą,
b) instalowanych w systemie nie wymagającym zewnętrznego połączenia uziemiającego, na przykład w systemie rur przewodowych lub z zastosowaniem kabli opancerzonych.

     Producent powinien przedstawić w instrukcji fabrycznej szczegółowe informacje dotyczące wykonania połączeń uziemiających i wyrównawczych podczas instalowania, z uwzględnieniem warunków określonych w pkt. a) oraz b).
Dodatkowy zewnętrzny zacisk uziemiający powinien być połączony elektrycznie z przyłączeniem elementu przewodzącego układu ochronnego lub wyrównawczego – umieszczonego we wnętrzu urządzenia elektrycznego.
W urządzeniach elektrycznych nie wymagających uziemienia ani połączeń wyrównawczych, na przykład pewnych rodzajach urządzeń elektrycznych o izolacji podwójnej lub wzmocnionej, lub nie wymagających dodatkowego uziemienia, nie jest wymagany wewnętrzny ani zewnętrzny zacisk przyłączeniowy przewodu ochronnego ani przewodu wyrównawczego.
Urządzenia o izolacji podwójnej mogą wymagać uziemienia lub wyrównania potencjałów w celu ograniczenia zagrożenia wybuchem, pomimo braku zagrożenia porażeniowego.
Zaciski przyłączeniowe przewodów ochronnych powinny umożliwiać skuteczne przyłączenie co najmniej jednego przewodu o przekroju podanym w tablicy 16.

Tablica 16. Minimalny przekrój przewodów ochronnych

     Zaciski przyłączeniowe przewodów ochronnych i wyrównawczych, umieszczone na zewnątrz urządzenia elektrycznego, powinny umożliwiać skuteczne przyłączenie przewodu o przekroju co najmniej 4 mm2. Jeżeli zacisk ten jest jednocześnie zaciskiem przyłączeniowym przewodu ochronnego (PE), to stosuje się wymagania podane w Tablicy 16.

2.2.1. Układy sieci
Intalacje elektryczne W przestrzeniach zagrożonych wybuchem powinny być wykonane jako układy sieci:

TN-S – w którym funkcje przewodu neutralnego (N) i ochronnego (PE) pełnią oddzielne przewody. Ochrona przed porażeniem elektrycznym polega na przyłączeniu wszystkich części przewodzących dostępnych do bezpośrednio uziemionego punktu układu sieci przewodami ochronnymi (PE).
TT – w którym do ochrony przy uszkodzeniu przez samoczynne wyłączenie zasilania powinny być stosowane urządzenia ochronne różnicowoprądowe;
IT – w których powinny być stosowane następujące urządzenia do kontroli i monitorowania:

– urządzenia ciagłej kontroli rezystancji izolacji (IMD),
– urządzenia monitorujące różnicowoprądowe (RCM),
– urządzenia ochronne różnicowoprądowe (RCD),
– urządzenia ochronne nadprądowe.

2.2.2. Wyrównywanie potencjałów
System wyrównania potencjałów w pomieszczeniach zagrożonych wybuchem polega na:

a) bezpośrednim przyłączeniu do szyny wyrównawczej następujących elementów i instalacji elektrycznej:

– przewodu ochronnego PE sieci elektroenergetycznej,
– wszystkich części przewodzących dostępnych w układach sieciowych TN-S, TT i IT;

b) bezpośrednim przyłączeniu do głównej szyny wyrównawczej wprowadzonych do obiektu instalacji przewodzących, zbrojenia kabli elektroenergetycznych, metalowych elementów konstrukcji obiektu.

     System wyrównania potencjałów nie może obejmować przewodu neutralnego (N). Wszystkie połączenia śrubowe powinny być zabezpieczone przed samoodkręceniem (np. pod wpływem wibracji lub wstrząsów).
Części przewodzące dostępne nie muszą być indywidualnie łączone z szyną wyrównawczą, jeżeli mają pewne połączenie ze zbrojeniem budynku lub z metalowymi rurami instalacji połączonymi z główną szyną wyrównawczą.
Metalowe obudowy aparatów iskrobezpiecznych nie muszą być łączone z przewodem ochronnym, jeżeli nie wymaga tego dokumentacja techniczna urządzenia lub zasady ochrony przed gromadzeniem się ładunków elektryczności statycznej. Podobnie, nie muszą być łączone z główną szyną wyrównawczą części przewodzące obce budynków (np. metalowe ościeżnice drzwi i okien), jeżeli nie ma obawy pojawienia się na nich potencjałów niebezpiecznych.

2.2.3. Przeciwpożarowy wyłącznik zasilania
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. 2002 nr 75, poz. 690), w budynkach zawierających strefy pożarowe o kubaturze przekraczającej 1.000 m3 lub strefy zagrożone wybuchem, istnieje obowiązek instalowania przeciwpożarowego wyłącznika zasilania. Wyłącznik powinien być sterowany przez odpowiednio oznakowane, chronione za szklaną szybką, przyciski wyłączające, usytuowane przy głównym i innych wyznaczonych wejściach do budynku.
Według tego rozporządzenia strefę pożarową stanowi budynek lub jego część oddzielona od innych budynków lub innych części budynku elementami oddzielenia pożarowego lub pasami wolnego terenu o
szerokości nie mniejszej niż dopuszczalne odległości od innych budynków.
Za strefę zagrożoną wybuchem uznaje się strefę (pomieszczenie), w której wytworzyć się może mieszanina wybuchowa, powstała z wydzielającej się takiej ilości palnych gazów, par, mgieł lub pyłów, której wybuch mógłby spowodować przyrost ciśnienia w tym pomieszczeniu przekraczający 5 kPa.
Przeciwpożarowy wyłącznik prądu powinien odcinać dopływ energii elektrycznej do wszystkich odbiorników z wyjątkiem obwodów zasilających instalacje i urządzenia, których funkcjonowanie jest niezbędne w czasie pożaru, np.: oświetlenie awaryjne i ewakuacyjne, windy przeznaczone dla drużyn ratowniczych, pompy pożarowe, istniejące systemy ostrzegania, alarmowe, zabezpieczeń pożarowych i inne.
Odcięcie dopływu prądu przeciwpożarowym wyłącznikiem nie może powodować samoczynnego włączenia drugiego źródła energii elektrycznej (w tym zespołu prądotwórczego).
Sterowanie przeciwpożarowym wyłącznikiem prądu może odbywać się za pomocą wyłączników zwiernych, instalowanych przy wejściach do budynku lub w innych wyznaczonych miejscach.

2.3. Rodzaje ochron stosowanych w przestrzeniach zagrożonych wybuchem

2.3.1. Ochrona przed wpływami zewnętrznymi
Urządzenia elektryczne w przestrzeniach zagrożonych wybuchem mogą, w zależności od tego gdzie są użytkowane, podlegać szkodliwym wpływom środowiskowym. Niektóre z istotnych czynników, jakie należy brać pod uwagę, to: temperatura otoczenia, korozja, promieniowanie ultrafioletowe, wnikanie wody, osiadanie pyłu lub piasku, oddziaływania mechaniczne i chemiczne.
Urządzenia elektryczne, przewody i kable powinny być zabezpieczone przed wpływami zewnętrznymi: cieplnymi, chemicznymi, mechanicznymi, przed wibracjami i wilgocią, które mogą wpływać destrukcyjnie na zabezpieczenia przeciwwybuchowe, np. na powierzchnie szczelin ognioszczelnych, na izolację części czynnych.
Urządzenia w wykonaniu przeciwwybuchowym są narażone na czynniki zewnętrzne, jeżeli pracują przy temperaturach lub ciśnieniach innych niż te, do których zostały skonstruowane; istnieje wówczas ryzyko:

a) uszkodzenia obudów urządzeń;
b) natychmiastowego zapalenia otaczającej mieszaniny wybuchowej;
c) przepływu par cieczy lub gazów wzdłuż wnętrza kabli do przestrzeni nie zagrożonych wybuchem.

     W przypadku urządzeń przeciwwybuchowych w obudowach z metali lekkich należy zwrócić uwagę na niebezpieczeństwo iskrzenia przy tarciu lub uderzeniu i możliwość zapalenia mieszanin wybuchowych.
W przypadku konieczności pomiarów ciągłych instalacji elektrycznych w przestrzeniach zagrożonych wybuchem konieczne jest użycie aparatury atestowanej, przystosowanej do mieszanin wybuchowych występujących w danej przestrzeni.

2.3.2. Ochrona odgromowa
Wymagania dotyczące ochrony odgromowej obiektów budowlanych, w których wystepuja przestrzenie zagrożone wybuchem, określone są w normach:

PN-EN 62305-1:2011 – wersja polska Ochrona odgromowa — Część 1: Zasady ogólne;
PN-EN 62305-2:2012 – wersja angielska Ochrona odgromowa — Część 2: Zarządzanie ryzykiem;
PN-EN 62305-3:2011 – wersja angielska Ochrona odgromowa — Część 3: Uszkodzenia fizyczne
obiektów i zagrożenie życia; norma dotyczy ochrony w strefach zagrożenia wybuchem;
PN-EN 62305-4:2011 – wersja angielska Ochrona odgromowa — Część 4: Urządzenia elektryczne i elektroniczne w obiektach.

     Podstawowym zadaniem urządzenia piorunochronnego jest przejęcie i odprowadzenie do ziemi prądu piorunowego w sposób bezpieczny dla ludzi, a także eliminujący możliwość uszkodzenia chronionego obiektu budowlanego oraz zainstalowanych w nim urządzeń.
Podstawowe wymagania dotyczące ochrony odgromowej w strefach zagrożonych wybuchem wprowadza Polska Norma PN-EN 62305-3, a mianowicie:

a) Jeśli ochrona odgromowa jest wymagana (po przeprowadzeniu oceny ryzyka wg zaleceń zawartych w PN-EN 62305-2) to należy stosować urządzenie piorunochronne przynajmniej klasy II;
b) Rezystancja uziemienia układów uziomowych w obiektach zawierających materiały i mieszaniny wybuchowe powinna być możliwie najmniejsza, ale nie większa niż 10 Ω;
c) Poszczególne części zewnętrznego urządzenia piorunochronnego (zwody, przewody odprowadzające i uziemiające) powinny znajdować się w odległości co najmniej 1 m od strefy zagrożonej wybuchem;
d) Jeśli zachowanie odległości 1 m jest niemożliwe do wykonania, to można ją zmniejszyć do ok. 0,5 m, pod warunkiem zastosowania przewodów ciągłych; połączenia spawane lub prasowane;
e) Strefy zagrożone wybuchem nie powinny znajdować się bezpośrednio pod metalowym pokryciem dachu, jeśli możliwa jest jego perforacja lub mogą wystąpić przeskoki iskrowe pomiędzy poszczególnymi elementami pokrycia;
f) Jeśli zbiorniki stalowe mają cieńsze ściany, należy zastosować urządzenie piorunochronne na zbiornikach lub zwody pionowe obok zbiorników lub mocowane na zbiornikach;
g) Wykonując połączenia z rurociągami, należy stosować takie rozwiązania, które zapewnią brak iskrzenia przy przepływie prądu piorunowego (np. połączenia spawane). Połączenia zaciskowe są dopuszczalne, jeśli ochrona przed zapłonem wywołanym przez prąd udarowy została sprawdzona za pomocą prób.

2.3.3. Ochrona przed elektrycznością statyczną
Elektryczność statyczna jest to zespół zjawisk towarzyszących pojawieniu się niezrównoważonego ładunku elektrycznego na materiałach o małej przewodności elektrycznej (dielektrykach, materiałach izolacyjnych) lub na odizolowanych od ziemi obiektach przewodzących.

2.3.3.1. Rodzaje zagrożeń elektrycznością statyczną
Wyróżnia się trzy rodzaje zagrożeń elektrycznością statyczną:

1) Niekorzystne oddziaływanie na człowieka (np. pogorszenie samopoczucia i stanu zdrowia, obniżenie sprawności psychofizycznej, słaba wydajność pracy, zmęczenie);
2) Zakłócenia procesów technologicznych (np. błędne wskazania przyrządów pomiarowych, układów elektronicznych, pogorszenie jakości wyrobów, zwiększenie liczby wadliwych wyrobów);
3) Pożarowo-wybuchowe (wyładowanie elektrostatyczne jest jednym z możliwych źródeł zapłonu atmosfery wybuchowej).

2.3.3.2. Ochrona przed elektrycznością statyczną w strefach zagrożonych wybuchem

     Ochrona obiektów, instalacji i urządzeń przed elektrycznością statyczną w strefach zagrożonych wybuchem wymaga:

a) tworzenia w instalacjach technologicznych układów ekwipotencjalnych przez wprowadzenie wspólnego systemu uziemień elementów metalowych i elementów niemetalowych wykonanych z materiałów o podwyższonej przewodności elektrycznej;
b) metalicznego połączenia i uziemienia elementów metalowych urządzenia technologicznego o pojemności elektrycznej w stosunku do „ziemi” C > 3 pF (strefy zagrożenia wybuchem 0 i 1) oraz elementów wykonanych z materiałów o minimalnej energii zapłonu Wzmin ≤ 0,1 mJ;
c) metalicznego połączenia i uziemienia wszelkich elementów metalowych, tworzących pojemność w stosunku do ziemi C > 10 pF (w strefach zagrożenia wybuchem 2, 20, 21 i 22), w obecności mediów o minimalnej energii zapłonu W zmin > 0,1 mJ;
d) Uziemienie przedmiotów / wyrobów niemetalowych, wykonanych z materiałów o odpowiednio zmodyfikowanym składzie i/lub strukturze, w celu zwiększenia ich przewodności elektrycznej, których rezystywność elektryczna powierzchniowa ρp nie przekracza 1010 Ω∙m i/lub rezystywność elektryczna skrośna ρs nie przekracza 108 Ω∙m. Rezystancja upływu (rezystancja uziemienia)Ru elementów wykonanych z materiału przewodzącego, nie metalowego, powinna spełniać warunek: Ru ≤ 1 MΩ. Rezystancja całkowitej sieci uziemiającej: Ruz ≤ 100 kΩ.

2.3.3.3. Ochrona katodowa części metalowych
Instalacja ochrony katodowej nie powinna być łączona z przewodem uziemiającym, jeżeli nie jest on specjalnie do tego przystosowany.
W strefach 0 zagrożenia wybuchem nie należy stosować ochrony katodowej części metalowych, jeżeli nie jest ona specjalnie zaprojektowana do tej przestrzeni z uwzględnieniem występujących w niej specyficznych warunków (ciągłej emisji czynników tworzących mieszaniny wybuchowe).

2.4. Wykonywanie instalacji elektrycznych
Szczegółowe wymagania dotyczące wykonywania instalacji elektrycznych w poszczególnych strefach zagrożonych wybuchem podano w normie PN-EN 60079-14:2014-06 – wersja angielska Atmosfery wybuchowe — Część 14: Projektowanie, dobór i montaż instalacji elektrycznych.

2.4.1. Wymagania te są następujące:

1) Instalacje elektryczne w przestrzeniach zagrożonych wybuchem mogą być wykonywane: przewodami i kablami, w rurach na tynku;
2) Żyły przewodów i kabli o przekroju do 10 mm2 powinny być wyłącznie z miedzi. Przewody i kable z żyłami aluminiowymi mogą być stosowane tylko wtedy, gdy ich przekrój wynosi co najmniej 16 mm2;
3) Przewody i kable powinny być tak dobrane, zainstalowane i zabezpieczone, aby w trakcie eksploatacji nie zostały przekroczone maksymalne dopuszczalne temperatury przy poszczególnych klasach temperaturowych występujących mieszanin wybuchowych. Gdy zainstalowane kable są inne niż „wysokotemperaturowe” według wskazówek wytwórcy, temperatura ich powierzchni zewnętrznych nie powinna, w normalnych warunkach pracy, przekraczać klasy T4.
W praktyce jest niespotykane przekroczenie temperatury klasy T6. Instalacje elektryczne powinny być zabezpieczone przed skutkami zwarć i przeciążeń, przed przepięciami i niebezpieczeństwem porażenia prądem elektrycznym;
4) Przewody, kable i ich osprzęt powinny być tak instalowane, aby nie były narażone na wpływy mechaniczne, chemiczne, cieplne i inne szkodliwe wpływy środowiska. Jeżeli uniknięcie wpływów środowiskowych nie jest możliwe, to – w zależności od warunków – przewody powinny być chronione osłonami, np. rurami stalowymi lub zastąpione kablami zbrojonymi, w izolacji mineralnej, w powłokach z tworzyw sztucznych lub bezszwowymi rurami aluminiowymi.
Jeżeli kable narażone są na wstrząsy i wibracje powinny mieć wykonanie odporne na te wpływy bez uszkodzenia. Zewnętrzne powłoki przewodów i kabli powinny być wykonane z materiałów nie przenoszących płomienia;
5) Przewody jednożyłowe nieopancerzone mogą być stosowane tylko w instalacjach rurowych lub do połączeń wewnątrz urządzeń w wykonaniu przeciwwybuchowym;
6) Kable mogą być układane bezpośrednio w ziemi, w kanałach, na konstrukcjach stalowych, na ścianach budynku z wyjątkiem powierzchni odciążających, oddzieleń przeciwpożarowych i zabezpieczeń ogniochronnych, np. ekranów;
7) Rury osłonowe kabli i przewodów chroniące od uszkodzeń mechanicznych powinny być na obu końcach uszczelnione.
8) Konstrukcje nośne kabli i przewodów, rury stalowe instalacyjne i osłonowe powinny być uziemione i połączone z przewodem ochronnym PE – w zależności od przyjętej ochrony przeciwporażeniowej;
9) Połączenia przewodów i rur z urządzeniami przeciwwybuchowymi powinny być wykonane w sposób odpowiadający rodzajowi wykonania przeciwwybuchowego tych urządzeń;
10) Otwory w obudowach i osłonach urządzeń niewykorzystane do wprowadzenia przewodów, kabli lub rur powinny być zaślepione, w sposób odpowiadający wykonaniu przeciwwybuchowemu urządzenia, zaślepkami, których usunięcie jest możliwe tylko przy użyciu narzędzia.

2.4.2. Przejścia przewodów i kabli przez ściany i stropy
Przejścia przewodów i kabli przez ściany i stropy powinny być chronione przed uszkodzeniami mechanicznymi i uszczelnione materiałem nie przenoszącym płomienia o dobrych właściwościach termoizolacyjnych, np.

– przepusty ognioszczelne,
– przepusty kablowe z wełny mineralnej,
– przepusty kablowe z pianki ogniochronnej,
– otwory uszczelnione zaprawą ogniochronną,
– przepusty z elastycznych kształtek.

     Przewody i kable prowadzone przez strefy zagrożone wybuchem z przestrzeni nie zagrożonych do innych przestrzeni nie zagrożonych wybuchem (tranzytem) powinny spełniać wymagania stawiane przewodom i kablom wykorzystywanym w strefach zagrożonych wybuchem.
Przewody i kable przechodzące przez strefy zagrożone wybuchem nie powinny być przecinane. Jeżeli nie można tego uniknąć, to połączenia powinny być wykonywane w puszkach w wykonaniu przeciwwybuchowym odpowiednim do strefy zagrożenia wybuchem albo wewnątrz urządzeń, np. opraw oświetleniowych. Żyły niewykorzystane w kablach wielożyłowych powinny być uziemione.
Gołe przewody linii napowietrznej elektroenergetycznej lub telekomunikacyjnej zasilające urządzenia w strefie zagrożonej wybuchem powinny być zakończone w strefie bezpiecznej (nie zagrożonej wybuchem). Do strefy zagrożonej wybuchem należy wprowadzić kable lub przewody w rurach stalowych.

2.4.3. Oprzewodowanie w przestrzeniach zagrożonych wybuchem
Oprzewodowanie w przestrzeniach zagrożonych wybuchem zainstalowane na stałe, może być wykonane kablami w izolacji i powłoce mineralnej ze zbrojeniem z drutów lub taśm stalowych, kablami w izolacji i w powłokach z tworzyw sztucznych nie zawierających związków halogenowych i nie przenoszących płomienia, przewodami wielożyłowymi w izolacji i powłokach z tworzyw sztucznych.

2.4.4. Przewody przeznaczone do zasilania urządzeń przenośnych i ruchomych
Przewody przeznaczone do zasilania urządzeń przenośnych i ruchomych powinny być przewodami oponowymi w wykonaniu przemysłowym, w izolacji i powłoce z polichlorku winylu oponowego lub innego adekwatnego tworzywa, odporne na uszkodzenia mechaniczne i wielokrotne przeginanie.
Minimalny przekrój żył roboczych nie może być mniejszy od 1,5 mm2 Cu. Jeżeli jest potrzebny przewód ochronny to powinien on być w jednej osłonie z pozostałymi żyłami.
Urządzenia przenośne na napięcie znamionowe nie przekraczające 250 V względem ziemi i prąd znamionowy do 6 A mogą być zasilane przewodami w normalnej izolacji i powłoce z tworzywa sztucznego lub z gumy.      Przewody te nie nadają się jednak do zasilania urządzeń ręcznych, narażonych na silne mechaniczne działania, np. lampy przenośne.
Do urządzeń przenośnych powinny być stosowane następujące przewody elastyczne:

– zwykłe elastyczne przewody w izolacji i powłoce gumowej;
– zwykłe elastyczne przewody w izolacji i powłoce z tworzyw sztucznych, np PCW;
– przewody elastyczne w powłoce z tworzyw oponowych.

2.4.5. Wprowadzanie przewodów do urządzeń przeciwwybuchowych
Dławice kablowe są jednym z ważniejszych elementów właściwie wykonanego oprzewodowania instalacji elektrycznych.
Celem ich stosowania jest przede wszystkim:

a) zapewnienie szczelności w miejscu wprowadzenia kabli do urządzeń i zapewnienie odpowiedniej ochrony przed wnikaniem obcych ciał stałych i wilgoci do wnętrza obudów, np. do skrzynek przyłączeniowych silników elektrycznych, rozdzielnic, pulpitów, szaf sterowniczych i innych urządzeń ruchomych i stacjonarnych;
b) zabezpieczenie przewodów przed uszkodzeniami mechanicznymi, wyrwaniem, skręcaniem wokół własnej osi itp.;
c) zabezpieczenie przewodów przed skutkami wibracji;
d) współpraca z osłonami urządzeń elektrycznych w wykonaniu przeciwwybuchowym.

     Do wprowadzania kabli do urządzeń w wykonaniu przeciwwybuchowym produkowane są dławice w wykonaniu przeciwwybuchowym w odmianach przeznaczonych do kabli bez oplotu zewnętrznego, do kabli ekranowanych oplotem miedzianym, zbrojonych taśmą lub drutami stalowymi.
Są one standardowo oznaczane symbolami Ex II2G/D albo ExII3 G/D – zgodnie z zasadami oznaczania elektrycznych urządzeń w wykonaniu przeciwwybuchowym.
Dławice te wykonane są z mosiądzu niklowanego z uszczelkami z neoprenu lub podobnego materiału o odpowiedniej elastyczności i odporności na wpływy środowiska pracy. Mogą one być stosowane w instalacjach zarówno wewnątrz budynków, jak i na zewnątrz w temperaturach od – 40 oC do 100 oC. Dławice tego typu wykonywane są w stopniu ochrony przed dotknięciem, przedostawaniem się obcych ciał stałych oraz wody IP68 i wytrzymują nadciśnienie od 5 do 10 barów, a niekiedy nawet do 20 barów.
Dławice przeznaczone do wprowadzania kabli ekranowanych lub zbrojonych wyposażone są w pierścień uziemiający.
Do wprowadzania przewodów do urządzeń elektrycznych w wykonaniu przeciwwybuchowym grupy II , kategorii 2 i 3 przeznaczonych do pracy w obecności mieszanin wybuchowych gazowych w strefach zagrożenia wybuchem 1 i 2 i do pracy w obecności mieszanin wybuchowych pyłowych w strefach zagrożenia wybuchem 21 i 22. Produkowane są również dławice z tworzyw sztucznych zwłaszcza z poliamidu lub polistyrolu, zgodne z wymaganiami dyrektywy UE ATEX 100a. Dławice te mają zazwyczaj stopień ochrony IP68 i przeznaczone są do kabli nieekranowanych Temperatura pracy –20 do 80 oC.
Dławice w wykonaniu przeciwwybuchowym są badane i certyfikowane, zgodnie z wymaganiami określonymi w dyrektywie UE ATEX 100a, przez jednostki badawcze notyfikowane i oznaczone symbolem CE.
Dławice kabli i przewodów powinny odpowiadać jednemu z następujących warunków:

a) powinny być wykonane wg wymagań określonych w normie PN-EN 60079-0:2018-09 Atmosfery wybuchowe – Część 0: Urządzenia — Podstawowe wymagania, i certyfikowane wraz z urządzeniem w wykonaniu przeciwwybuchowym jako jego część składowa wraz z wzorcowym odcinkiem przewodu (kabla) o określonej średnicy;
b) uszczelki dławic powinny być wykonane z materiału nie przenoszącego płomienia, nie higroskopijnego o wymiarach ściśle odpowiadających średnicy kabla lub przewodu instalacji elektrycznych w poszczególnych strefach zagrożenia wybuchem oraz w zakresie instalowania poszczególnych rodzajów urządzeń elektrycznych w wykonaniu przeciwwybuchowym.

2.5. Zabezpieczenie przewodów, kabli i urządzeń elektrycznych w przestrzeniach zagrożonych wybuchem
Przewody, kable i urządzenia elektryczne powinny być zabezpieczone przed przeciążeniami i przed szkodliwym działaniem prądów zwarcia między przewodami i między przewodami i ziemią.
Silniki elektryczne powinny być dodatkowo zabezpieczone przed przeciążeniami i prądami zwarciowymi, jeżeli mogą one wywołać niedopuszczalne nagrzewanie obudowy.
Urządzenie do bezpośredniej kontroli temperatury powinno zawierać czujniki temperatury w każdej fazie. Należy również zastosować środki zabezpieczające urządzenia wielofazowe przed pracą przy zaniku jednej lub większej liczby faz, np. silniki trójfazowe. Jeżeli natychmiastowe samoczynne wyłączenie zasilania mogłoby być bardziej niebezpieczne niż zagrożenie inicjacją wybuchu, może być alternatywnie zastosowane urządzenie alarmowe, jednak pod warunkiem, że zadziałanie urządzenia alarmowego będzie natychmiast zauważone i będzie bezzwłocznie podjęta akcja ratunkowa.
Transformatory nie muszą być dodatkowo zabezpieczone przed przeciążeniem, jeżeli mogą one wytrzymywać ciągły wtórny prąd zwarciowy przy pierwotnym znamionowym napięciu i częstotliwości, bez niedopuszczalnego nagrzania i kiedy przeciążenie nie jest spodziewane przy włączeniu obciążenia.
Urządzenie, zapobiegając skutkom zwarcia lub doziemienia, nie powinno dopuścić do ponownego załączenia transformatora przed usunięciem przyczyny uszkodzenia.

▲ do góry

3. Eksploatacja urządzeń elektrycznych w przestrzeniach zagrożonych wybuchem

3.1. Wiadomości ogólne
Na eksploatację urządzeń w wykonaniu przeciwwybuchowym składają się czynności związane z obsługą oraz konserwacją i naprawami. Eksploatacja urządzeń powinna być prowadzona w oparciu o instrukcje eksploatacji, opracowane na podstawie przepisów, norm technicznych i instrukcji producentów, w zakresie obsługi oraz konserwacji i napraw..
Obowiązek opracowania instrukcji eksploatacji wprowadza Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28 marca 2013 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach energetycznych [Dz.U.2013.492], zgodnie z którym urządzenia i instalacje energetyczne powinny być eksploatowane tylko przez upoważnionych pracowników – z zachowaniem postanowień określonych w instrukcjach eksploatacji.
Instrukcja eksploatacji to zatwierdzona przez pracodawcę instrukcja określająca procedury i zasady wykonywania czynności niezbędnych przy eksploatacji urządzeń i instalacji energetycznych, opracowana na podstawie odrębnych przepisów oraz dokumentacji producenta.
Instrukcja producenta wg PN-EN 60079-0:2013-03, dołączona do każdego urządzenia w wykonaniu przeciwwybuchowym, powinna zawierać co najmniej następujące informacje:

a) zwięzłe zestawienie danych, którymi urządzenie jest oznakowane, uzupełnione dodatkowymi informacjami pozwalającymi na ułatwienie konserwacji (np. adres producenta, importera, zakładu naprawczego itp;);
b) instrukcje dotyczące bezpieczeństwa, tj.

– uruchomienia,
– użytkowania,
– montażu i demontażu,
– konserwacji (obsługiwanie i naprawy awaryjne),
– instalowania,
– regulacji,

c) w razie potrzeby, instrukcje dotyczące szkoleń;
d) szczegóły umożliwiające określenie bez wątpliwości, czy dane urządzenie określonej kategorii może być użytkowane bezpiecznie w sklasyfikowanej przestrzeni zagrożonej wybuchem i przewidywanych warunkach pracy;
e) parametry elektryczne i ciśnieniowe, maksymalne temperatury powierzchni lub inne wartości graniczne;
f) w razie potrzeby specjalne warunki użytkowania w tym informacje o możliwym niewłaściwym użyciu, które może się zdarzyć;
g) zasadnicze charakterystyki narzędzi, w jakie może być wyposażone urządzenie;
h) wykaz norm, wraz z datami ich wydania, z którymi deklarowana jest zgodność urządzenia.

     Instrukcja producenta powinna zawierać niezbędne rysunki i schematy potrzebne do uruchomienia, konserwacji, kontroli poprawnego działania, naprawy urządzenia, jak również wszystkie potrzebne
instrukcje, zwłaszcza dotyczące bezpieczeństwa.
Aby zapewnić bezpieczną eksploatację urządzenia elektrycznego w strefach zagrożonych wybuchem powinny co najmniej:

a) być dobrane do stref zagrożenia wybuchem;
b) ich budowa powinna odpowiadać parametrom mieszaniny wybuchowej (podgrupom wybuchowości IIA, IIB i IIC oraz klasom temperaturowym T1 do T6 z uwzględnieniem temperatury otoczenia, jeżeli jest wyższa od 40°C);
c) być dobrane do temperatury tlenia i palenia się pyłów zleżałych i mieszanin pyłów z powietrzem oraz mieć wymagany stopień ochrony IP;
d) być zasilane energią elektryczną z sieci o układzie TN-S, TT lub IT;
e) być zabezpieczone przed skutkami zwarć, przeciążeń, pracą niepełnofazową oraz przepięciami atmosferycznymi i łączeniowymi;
f) być chronione przed wpływami zewnętrznymi m.in. bezpośrednimi wyładowaniami atmosferycznymi, elektrycznością statyczną, oddziaływaniami mechanicznymi i chemicznymi.

     Instalacje elektryczne w przestrzeniach zagrożonych wybuchem powinny być zaprojektowane i wykonane tak, aby nadawały się do eksploatacji w tych przestrzeniach.
Ze względów bezpieczeństwa jest istotne, aby w trakcie eksploatacji ich specjalne właściwości pozostawały zachowane, dlatego też wymagają one kontroli odbiorczej, a także:

1) regularnych kontroli okresowych, albo
2) ciągłego nadzoru przez wykwalifikowanych pracowników i w razie potrzeby konserwacji.

     Eksploatacja urządzeń elektrycznych w przestrzeniach zagrożonych wybuchem powinna być
prowadzona zgodnie z normą PN-EN 60079-17:2014-05.

3.2. Ważniejsze definicje związane z kontrolą stanu technicznego urządzeń i instalacji elektrycznych:

Kontrola – działanie obejmujące staranne zbadanie elementu instalacji, dokonane albo bez demontażu albo dodatkowo jeśli jest to potrzebne, z częściowym demontażem, uzupełnione środkami takimi jak pomiary, w celu wiarygodnego określenia stanu tego elementu;
Kontrola wzrokowa – kontrola, która pozwala na wykrycie, bez użycia sprzętu ułatwiającego dostęp lub narzędzi, defektów widocznych gołym okiem takich jak np. brakujące śruby;
Kontrola z bliska – kontrola, która obejmuje aspekty ujęte w kontroli wzrokowej oraz dodatkowo pozwala na wykrycie takich defektów jak poluzowane śruby, które mogą być uwidocznione tylko przy użyciu sprzętu ułatwiającego dostęp, na przykład drabin (w razie potrzeby) albo narzędzi. Kontrola z bliska nie wymaga zwykle otwierania obudowy, ani wyłączania urządzenia spod napięcia;
Kontrola szczegółowa – kontrola, która obejmuje aspekty ujęte w kontroli z bliska a ponadto pozwala na wykrycie takich defektów jak poluzowane zaciski przyłączeniowe, które stają się widoczne dopiero po otwarciu obudowy i/lub przy użyciu w razie potrzeby narzędzi i aparatury badawczej;
Kontrola odbiorcza – kontrola wszystkich urządzeń elektrycznych, systemów i instalacji przed ich oddaniem do eksploatacji;
Kontrola okresowa – kontrola wszystkich urządzeń elektrycznych, systemów i instalacji przeprowadzana systematycznie (mogą być kontrolami wzrokowymi i z bliska);
Kontrola wyrywkowa – kontrola wybranych urządzeń elektrycznych, systemów i instalacji;
Konserwacja – odpowiednie czynności wykonywane w celu utrzymania lub przywrócenia takiego stanu elementu instalacji, aby spełniał on wymagania techniczne i prawidłowo funkcjonował.

3.3. Dokumentacja
Dla prowadzenia eksploatacji urządzeń elektrycznych w przestrzeniach zagrożonych wybuchem powinny być dostępne następujące aktualne dokumenty:

a) klasyfikacja przestrzeni zaliczonych do odpowiednich stref zagrożenia wybuchem,
b) dotyczące grup lub podgrup i klas temperaturowych urządzeń Ex,
c) wystarczające do przeprowadzenia konserwacji urządzeń przeciwwybuchowych zgodnie z rodzajem ich budowy przeciwwybuchowej (np. spis i lokalizacja urządzeń, wykazy części zamiennych i informacje techniczne).

3.4. Kwalifikacje pracowników
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 kwietnia 2003 roku, w sprawie szczegółowych zasad stwierdzania posiadania kwalifikacji przez osoby zajmujące się eksploatacją urządzeń,instalacji i sieci. [Dz.U.2003 nr 8 poz..828] – eksploatacją urządzeń elektrycznych w przestrzeniach zagrożonych wybuchem mogą zajmować się osoby, które spełniają wymagania kwalifikacyjne określone w załączniku 1, Grupa1, punkt 9 „elektryczne urządzenia w wykonaniu przeciwwybuchowym”), dla następujących rodzajów prac i stanowisk pracy:

1) eksploatacji „E” – do których zalicza się stanowiska osób wykonujących prace w zakresie obsługi, konserwacji, remontów, montażu i kontrolno-pomiarowym;
2) dozoru „D”- do których zalicza się stanowiska osób kierujących czynnościami osób wykonujących prace w zakresie określonym w pkt 1) oraz stanowiska pracowników technicznych sprawujących nadzór nad eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci.

     Kontrole stanu technicznego instalacji i urządzeń elektrycznych w przestrzeniach zagrożonych wybuchem należą do prac wykonywanych w warunkach szczególnego zagrożenia i dlatego – zgodnie z § 28 ust. 1,2, 3 i 4 Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 28 marca 2013 roku, w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach energetycznych (Dz.U.2013.492) – powinny być wykonywane na polecenie pisemne przez co najmniej dwie osoby.
Kontrola i konserwacja urządzeń elektrycznych, systemów ochronnych i instalacji powinna być wykonywana wyłącznie przez doświadczonych pracowników, przeszkolonych w zakresie różnych rodzajów budowy przeciwwybuchowej i wykonawstwa instalacji, znajomości przepisów, norm i zarządzeń oraz zasad klasyfikacji przestrzeni zagrożonych wybuchem. Wiadomości tych pracowników powinny być aktualizowane poprzez regularnie powtarzane szkolenia.

3.5. Kontrole stanu technicznego instalacji i urządzeń elektrycznych w przestrzeniach zagrożonych wybuchem
Kontrole stanu technicznego urządzeń i instalacji elektrycznych w przestrzeniach zagrożonych wybuchem powinny być wykonywane po zakończeniu prac montażowych, przed przekazaniem do eksploatacji, a także w trakcie eksploatacji.
Wszystkie kontrole stanu technicznego urządzeń i instalacji elektrycznych powinny być przygotowywane, organizowane i wykonywane według uznanych reguł technicznych (zasad wiedzy technicznej) ujętych w normach dotyczących atmosfer wybuchowych: PN-EN 60079-17:2014-05, PN-EN 60079-19:2011, a także zgodnie z wymaganiami innych norm, przepisów i instrukcji związanych z eksploatacją, bezpieczeństwem pracy i bezpieczeństwem przeciwpożarowym urządzeń w przestrzeniach zagrożonych wybuchem.
Aby upewnić się, że urządzenia instalacje są w stanie zadawalającym, umożliwiającym dalsze użytkowanie w przestrzeniach zagrożonych wybuchem, należy:

a) przeprowadzać kontrole okresowe, lub
b) zapewnić ciągły nadzór przez wykwalifikowanych pracowników i, jeżeli to konieczne, przeprowadzać niezbędne konserwacje.

     Zgodnie z wymaganiami normy PN-HD 60364-6:2016-07 Instalacje elektryczne niskiego napięcia — Część 6: Sprawdzanie, rozróżnia się następujące rodzaje sprawdzania stanu technicznego urządzeń i instalacji elektrycznych:

a) sprawdzanie odbiorcze – wykonywane przy przyjmowaniu instalacji i urządzeń do eksploatacji w celu sprawdzenia, czy urządzenie nie uległo uszkodzeniu w czasie transportu, wykonywaniu prac montażowych oraz czy odpowiadają wymaganiom określonym we właściwych przepisach;
b) sprawdzanie okresowe – wykonywane w czasie prowadzenia eksploatacji instalacji i urządzeń w celu sprawdzenia, czy dalsze ich użytkowanie jest bezpieczne, czy nie uległy zmianom parametry charakteryzujące niezawodność ich pracy, wydajność i sprawność. Stanowią one podstawową przesłankę przy podejmowaniu decyzji o przekazaniu ich do remontu lub wycofaniu z eksploatacji.

3.6. Pomiary eksploatacyjne
Pomiary eksploatacyjne wykonywane w czasie prowadzenia eksploatacji instalacji i urządzeń elektrycznych w przestrzeniach zagrożonych wybuchem w celu sprawdzenia stanu technicznego oraz parametrów charakteryzujących bezpieczeństwo i niezawodność ich pracy.
Prace kontrolno-pomiarowe w przestrzeniach zagrożonych wybuchem mogą wykonywać wyłącznie osoby posiadające kwalifikacje w zakresie eksploatacji „E” (załącznik nr 1, Grupa 1, punkt 9) „elektryczne urządzenia w wykonaniu przeciwwybuchowym”, pod nadzorem osoby posiadającej kwalifikacyjne w zakresie dozoru „D” (załącznik nr 1, Grupa 1, punkt 9) do rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 kwietnia 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad stwierdzania posiadanych kwalifikacji przez osoby zajmujące się eksploatacją urządzeń instalacji i sieci (Dz. U. Nr 89, poz. 828).
Pomiary i badania instalacji i urządzeń elektrycznych w przestrzeniach zagrożonych wybuchem należą do prac wykonywanych w warunkach szczególnego zagrożenia i dla tego zgodnie z § 28 ust. 1,2 3 i 4 Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 28 marca 2013 roku, w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach energetycznych (Dz.U.2013.492) powinny być wykonywane na polecenie pisemne przez co najmniej dwie osoby.

1) Badania i pomiary eksploatacyjne instalacji i urządzeń w wykonaniu przeciwwybuchowym obejmują:

a) środki ochrony przeciwporażeniowej: podstawowej, przy uszkodzeniu i uzupełniające,
b) rezystancję izolacji przewodów, kabli i urządzeń elektrycznych,
c) rezystancję upływu posadzek,
d) główne i miejscowe połączenia wyrównawcze,
e) parametry obwodów i urządzeń iskrobezpiecznych,
f) ochronę odgromową i system instalacji uziemiającej urządzeń technologicznych,
g) sprawdzenie ciągłości obwodów ochronnych PE i ekwipotencjalizacji wyposażenia,
h) ocenę sprawności technicznej instalacji i urządzeń elektrycznych w wykonaniu przeciwwybuchowym, np. prześwitów szczelin gaszących w urządzeniach ognioszczelnych;

2) Pomiary instalacji i urządzeń w przestrzeniach zagrożonych wybuchem wykonuje się przyrządami pomiarowymi (miernikami) w wykonaniu przeciwwybuchowym. Dopuszcza się wykonywanie pomiarów przyrządami pomiarowymi (miernikami) w wykonaniu zwykłym pod warunkiem:

a) gdy istnieje pewność, że w rejonie wykonywania pomiarów nie występują i nie wystąpią mieszaniny wybuchowe,
b) gdy stężenie mieszaniny wybuchowej w strefie zagrożonej wybuchem nie przekroczy 10% dolnej granicy wybuchowości;

3) Przede rozpoczęciem prac kontrolno-pomiarowych osoba odpowiedzialna za prowadzenie procesu technologicznego wraz z wykonawcą pomiarów powinni:

a) ocenić zagrożenie wybuchem w rejonie przyszłego wykonywania pomiarów na podstawie przeprowadzonych pomiarów eksplozymetrycznych (poziomu stężeń czynników palnych),
b) ustalić rodzaj zabezpieczeń przed powstaniem pożaru lub wybuchu w czasie pomiarów,
c) wskazać osoby odpowiedzialne za przygotowanie i zabezpieczenie miejsc pracy, przeprowadzenie pomiarów oraz za przywrócenie stanu pierwotnego urządzeń po zakończeniu pomiarów;

4) Prace pomiarowe nie mogą być wykonywane w miejscach i w czasie:

a) przygotowywania do stosowania cieczy palnych i gazów palnych,
b) stosowania cieczy palnych, np. do malowania, lakierowania, klejenia, mycia, nasycania,
c) suszenia z wydzielaniem par cieczy palnych, usuwania pozostałości cieczy palnych ze stanowisk pracy;

5) Aby nie powodować błędów pomiaru większych niż to wynika z przyjętych metod pomiarowych i klas dokładności zastosowanych przyrządów pomiarowych oraz nie stwarzać dodatkowych zagrożeń w czasie wykonywania pomiarów, powinny być zachowane co najmniej następujące warunki:

a) utrzymywanie stężenia czynników palnych na poziomie nie przekraczającym 10% ich dolnej granicy wybuchowości w ciągu całego okresu wykonywania pomiarów,
b) ustawienie przyrządów pomiarowych w miejscach, w których nie mogą wystąpić mieszaniny wybuchowe, wstrząsy lub silne pola elektromagnetyczne,
c) zabezpieczenie rejonu wykonywania pomiarów przed porażeniem elektrycznym, pożarem lub wybuchem,
d) w trakcie wykonywania pomiarów urządzeń w wykonaniu przeciwwybuchowym można otwierać tylko skrzynki zaciskowe oraz zdejmować klosze opraw oświetleniowych;

6) Poza standardowymi pomiarami skuteczności działania ochron przeciwporażeniowych oraz rezystancji izolacji przewodów i urządzeń i separacji obwodów, powinny być również wykonane:

a) oględziny stanu i pomiar prześwitów szczelin gaszących w osłonach ognioszczelnych i porównanie wyników z danymi w dokumentacji fabrycznej,
b) pomiary temperatur powierzchni zewnętrznych silników elektrycznych i innych urządzeń mogących się nagrzewać w czasie normalnej pracy i w przypadku nienormalnych stanów pracy.Temperatury powierzchni urządzeń elektrycznych w strefach zagrożenia wybuchem nie mogą przekraczać maksymalnych dopuszczalnych temperatur przy poszczególnych klasach
temperaturowych mieszanin wybuchowych,
c) pomiary drgań silników elektrycznych w czasie biegu jałowego i pod obciążeniem,
d) pomiary nadciśnienia w osłonach urządzeń elektrycznych z nadciśnieniem statycznym i dynamicznym,
e) sprawdzenie blokad uniemożliwiających w urządzeniach z nadciśnieniem włączenie napięcia przed zakończeniem cyklu wentylacji,
f) sprawdzenie poziomu oleju w urządzeniach o osłonach olejowych;

7) Po zakończeniu prac pomiarowych, usunięciu stwierdzonych usterek i przed oddaniem urządzeń do dalszej eksploatacji należy:

a) rozewrzeć przewody w skrzynkach zaciskowych, jeżeli były zwierane.
b) przyłączyć przewody do właściwych zacisków,
c) zainstalować w oprawach źródła światła,
d) zamknąć klosze, zwracając uwagę na uszczelnienie,
e) sprawdzić stan i jakość połączeń przewodów ochronnych w skrzynkach zaciskowych i na zewnątrz,
f) zamknąć skrzynki zaciskowe,
g) włączyć napięcie pod nadzorem osób odpowiedzialnych za eksploatację urządzeń elektrycznych w strefach zagrożonych wybuchem i przeprowadzić próbę ich funkcjonowania.
Po zakończeniu kontroli stanu technicznego instalacji i urządzeń elektrycznych w przestrzeniach zagrożonych wybuchem należy sporządzić protokół z kontroli, który powinien zawierać: szczegóły dotyczące sprawdzanych części instalacji i ograniczeń w sprawdzaniu objętym protokółem, a także opis oględzin – łącznie z wadami i usterkami oraz wyniki prób;

8) Protokół z kontroli stanu technicznego instalacji i urządzeń elektrycznych w przestrzeniach zagrożonych wybuchem powinien zawierać informacje i dane dotyczące:

a) rodzaju, zakresu i podstawy prawnej kontroli,
b) lokalizacji obiektu w którym przeprowadzono kontrolę (adres, nazwa),
c) opisu oraz oznaczenia instalacji lub urządzenia,
d) zakresu i oceny wykonanych oględzin,
e) zastosowanych metod pomiarowych i użytych i przyrządów pomiarowych,
f) zastosowanych kryteriów oceny wyników pomiarów,
g) sposobu wykonania obliczeń niezbędnych do otrzymania wyników pomiarów wartości końcowych służących do porównania z wartościami dopuszczalnymi,
h) wyników i oceny wykonanych pomiarów (najczęściej w układzie tabelarycznym),
i) wniosków wypływających z oceny wyników oględzin, pomiarów i prób,
j) daty i warunków wykonanej kontroli,
k) datę następnej kontroli,
l) dane osobowe i identyfikacyjne uprawnień osób wykonujących pomiary, oględziny, oceny i wnioski oraz podpisy;

9) W ocenie wyników stanu technicznego instalacji i urządzeń należy uwzględniać:

a) zachowanie ciągłości połączeń z przewodem ochronnym PE elementów wyposażenia, technologicznych i konstrukcyjnych w badanym obszarze,
b) rezystancję upływu (Ru) powłok posadzek, oznaczanych umownym symbolem ECF, spełniającą warunek.

Ru ≤ 1 x106 Ω.

     Przyjmuje się, że na każde 60 m² powierzchni należy przyłączyć przynajmniej dwa uziemienia w odległości ok. 10 m od siebie i po przeciwnych stronach pomieszczenia.

3.7. Obsługa i konserwacja urządzeń w wykonaniu przeciwwybuchowym
W każdym przypadku zmiany klasyfikacji przestrzeni zagrożonych wybuchem albo zmiany lokalizacji urządzeń należy sprawdzić i upewnić się, że rodzaj budowy przeciwwybuchowej, grupa lub podgrupa urządzenia, kategoria urządzenia i klasa temperaturowa są odpowiednie do zmienionych warunków. Wyniki wszystkich przeprowadzonych kontroli powinny być udokumentowane.
Również ogólny stan wszystkich urządzeń powinien być udokumentowany – a w razie potrzeby należy wykonać odpowiednie naprawy, dokładając wszelkich starań, aby zachować bezpieczeństwo przeciwwybuchowe urządzenia, co może wymagać konsultacji z producentem. Wymieniane części powinny być zgodne z dokumentacją producenta.
Naprawy urządzeń w wykonaniu przeciwwybuchowym może przeprowadzać autoryzowany przedstawiciel producenta lub wyspecjalizowana jednostka, dysponująca wykwalifikowaną kadrą pracowników, odpowiednim wyposażeniem technicznym oraz stacją prób i ewentualnie hamownią. Przeprowadzone naprawy, pomiary i badania należy udokumentować.
Norma PN-EN 60079-19 Atmosfery wybuchowe – Część 19: Naprawa, remont i regeneracja urządzeń, określa wymagania dotyczące naprawy, remontów, modernizacji i regeneracji urządzeń w wykonaniu przeciwwybuchowym.
Zmiany w urządzeniu nie powinny być wprowadzane bez odpowiedniej autoryzacji, o ile mogą one niekorzystnie wpłynąć na bezpieczeństwo określone w dokumentacji dotyczącej bezpieczeństwa przeciwwybuchowego.
Kable i przewody powinny być kontrolowane w regularnych odstępach czasu i wymieniane w razie stwierdzenia uszkodzenia lub wady.
Podczas kontroli stanu technicznego przewodów i kabli w przestrzeniach zagrożonych wybuchem zaleca się zwrócenie szczególnej uwagi na:

a) zmniejszenie skuteczności środków użytych przez producenta do redukcji zjawiska elektryczności statycznej;
b) stosowanie prawidłowego typu i wartości znamionowej lampy oświetleniowej (podczas jej wymiany). W przeciwnym razie mogą wystąpić nadmierne temperatury,
c) nadmierną temperaturę, jaka może wystąpić przy wytrawianiu, malowaniu lub ekranowaniu części przepuszczającej światło albo nieprawidłowym położeniu oprawy oświetleniowej.

3.8. Oględziny i przeglądy urządzeń w przestrzeniach zagrożonych wybuchem
Kontrola stanu technicznego urządzeń elektrycznych w przestrzeniach i strefach zagrożonych wybuchem w trakcie eksploatacji odbywa się w oparciu o oględziny i przeglądy oraz czynności konserwacyjne. Wszystkie czynności eksploatacyjne muszą być wykonywane zgodnie z instrukcją eksploatacji i instrukcjami fabrycznymi.

3.8.1. Oględziny elektrycznych urządzeń w obszarach zagrożonych wybuchem należy przeprowadzać w zakresie i terminach określonych w instrukcji eksploatacji, jednak nie rzadziej niż raz w miesiącu.
Podczas przeprowadzania oględzin elektrycznych urządzeń w obszarach zagrożonych wybuchem należy sprawdzić w szczególności:

1) wskazania aparatury kontrolno-pomiarowej oraz automatyki,
2) stan zabezpieczeń elektrycznych i mechanicznych,
3) stan zewnętrzny płaszczyzn i powłok ochronnych przewodów i kabli oraz obudowy, dławików i mocowań,
4) temperatury osłon, obudowy, łożysk i połączeń przewodów,
5) działanie wentylacji, klimatyzacji, chłodnic, nagrzewnic i sprzęgieł,
6) prawidłowość przesyłu sygnałów i ich rejestrację,
7) prawidłowość pracy łożysk i układów smarowania,
8) stan automatyki zabezpieczeniowej,
9) wielkość nadciśnienia i nastawień blokad,
10) stan połączeń śrubowych tabliczek znamionowych i oznaczeń oraz napisów ostrzegawczych.

     Oględziny, o których mowa wyżej, w zależności od rodzaju elektrycznych urządzeń przeciwwybuchowych, powinny obejmować sprawdzenie:

1) w urządzeniach z osłoną ognioszczelną — stanu osłony i złącz ognioszczelnych,
2) w urządzeniach budowy wzmocnionej — stanu widocznych połączeń w torach prądowych,
3) w urządzeniach z osłoną przewietrzaną lub gazową z nadciśnieniem — działania i stanu systemu przewietrzania lub nadciśnienia,
4) w urządzeniach budowy iskrobezpiecznej:

a) działania obwodów zewnętrznych i urządzeń w nich zainstalowanych,
b) prawidłowości usytuowania aparatury w obwodzie iskrobezpiecznym lub nieiskrobezpiecznym,
c) stanu przewodów wyrównawczych, boczników ochronnych i ich umocowania,

5) w urządzeniach z osłoną cieczową:

a) prawidłowości pozycji zainstalowania urządzenia,
b) poziomu cieczy oraz szczelności kadzi – obudowy,

6) w urządzeniach z osłoną piaskową:

a) poziomu piasku,
b) stanu wyposażenia dodatkowego;

7) w urządzeniach budowy specjalnej:

a) stanu technicznego masy zalewowej,
b) stanu ochrony przed uszkodzeniami mechanicznymi i chemicznymi.

3.8.2. Przeglądy elektrycznych urządzeń w obszarach zagrożonych wybuchem należy przeprowadzać w zakresie i terminach określonych w instrukcji ruchu i eksploatacji, jednak nie rzadziej niż raz w roku.
Przeglądy elektrycznych urządzeń w obszarach zagrożonych wybuchem powinny obejmować w szczególności:

1) oględziny, jak w pkt. 3.8.1,
2) sprawdzenie stanu zabezpieczeń przed wybuchem,
3) kontrolę wskazań aparatów pomiarowych, nastawienia zabezpieczeń, stanu styków i połączeń przewodów,
4) sprawdzenie urządzeń i elementów elektrycznych oraz elektronicznych zainstalowanych wewnątrz skrzynek, obudowy szaf i pomieszczeń z nadciśnieniem,
5) ustalenie stopnia zużycia części i elementów urządzenia,
6) sprawdzenie stanu technicznego urządzeń związanych, zainstalowanych poza obszarem zagrożonym wybuchem.

     Przeglądy w zależności od rodzaju elektrycznych urządzeń w obszarach zagrożonych wybuchem powinny obejmować ponadto sprawdzenie:

1) w urządzeniach z osłoną ognioszczelną:

a) stanu technicznego szczelin ognioszczelnych,
b) stanu technicznego elementów toru prądowego,
c) stanu technicznego śrub łączących poszczególne części osłony ognioszczelnej,
d) stanu technicznego części osłony,
e) stanu technicznego izolacji uzwojeń silników, cewek, dławików oraz przewodów zasilających,
f) stanu technicznego wprowadzenia przewodów i ich uszczelnienia oraz zadławienia,
g) stanu technicznego wentylatora zewnętrznego i jego zamocowania,
h) prawidłowości sprzężenia urządzenia z maszyną napędzaną lub współdziałającą,
i) stanu technicznego łożysk i skuteczności smarowania,
j) zabezpieczeń antykorozyjnych,

2) w urządzeniach budowy wzmocnionej:

a) nastawień zabezpieczeń w stosunku do czasu nagrzewania uzwojeń,
b) odstępów izolacyjnych,
c) stanu technicznego połączeń elektrycznych i mechanicznych,
d) stanu technicznego dostępnych połączeń w torach prądowych ze szczególnym zwróceniem uwagi na warunki zapewniające beziskrową pracę oraz wykluczające ich niebezpieczne nagrzewanie się,

3) w urządzeniach z osłoną przewietrzaną lub gazową z nadciśnieniem:

a) stanu technicznego urządzeń systemu przewietrzania i nadciśnienia (czerpni powietrza, wentylatorów, czujników przepływu, ciśnienia i temperatury oraz blokad),
b) szczelności, stanu uszczelek i ich zamocowania,
c) połączeń oraz zabezpieczenia przed przemieszczaniem klap i zasuw regulujących przepływ gazu ochronnego,
d) stanu technicznego styków, uziemień, wprowadzenia przewodów i kabli oraz w zależności od rodzaju budowy: skrzynek przyłączeniowych oraz zabezpieczeń elektrycznych, mechanicznych i antykorozyjnych,
e) stanu technicznego urządzeń zainstalowanych w szafach pomiarowych lub sterowniczych oraz ich umocowania i uszczelnienia;

4) w urządzeniach i obwodach iskrobezpiecznych:

a) stanu technicznego elementów i podzespołów obwodów elektrycznych zapewniających iskrobezpieczeństwo (ograniczników prądu i napięcia, boczników ochronnych),
b) stanu technicznego elementów oddzielających obwody iskrobezpieczne od obwodów nieiskrobezpiecznych oraz pomiędzy różnymi obwodami iskrobezpiecznymi,
c) stanu technicznego przewodów roboczych i innych, w szczególności stanu przemieszczenia przewodów oraz ich oddzielenia od obwodów nieiskrobezpiecznych,
d) stanu technicznego źródeł zasilania,
e) stanu technicznego połączeń, w szczególności lutowanych, służących do uziemienia określonych elementów lub punktów obwodów,
f) sposobu prowadzenia i ułożenia kabli zawierających obwody iskrobezpieczne w stosunku do kabli z obwodami nieiskrobezpiecznymi,
g) stanu technicznego obwodów drukowanych, zamknięć przed otworzeniem zacisków, w tym gwintowanych, oraz uziemień ze szczególnym uwzględnieniem barier;

5) w urządzeniach z osłoną cieczową:

a) parametrów elektrycznych cieczy oraz stopnia zanieczyszczeń,
b) szczelności zbiornika oraz odpowietrzenia,

6) w urządzeniach z osłoną piaskową — ilości i jakości piasku, jego higroskopijności oraz stopnia zanieczyszczenia,
7) w urządzeniach budowy specjalnej:

a) części i elementów ochrony przeciwwybuchowej, które nadały urządzeniu cechy budowy specjalnej,
b) stanu zabezpieczeń elektrycznych,
c) sposobu wprowadzenia lub wyprowadzenia przewodów,

8) w urządzeniach innych niż przeciwwybuchowe:

a) stanu obudowy,
b) stanu technicznego wentylatora zewnętrznego,
c) zabezpieczeń elektrycznych.

     Czynności konserwacyjne urządzeń czynnych powinny być dokonywane podczas postoju tych urządzeń lub w stanie beznapięciowym, z wyjątkiem przypadków określonych w instrukcji eksploatacji.
Naprawa elektrycznych urządzeń w obszarach zagrożonych wybuchem, polegająca na wymianie zużytych części lub elementów oraz na przeprowadzeniu drobnych napraw lub regulacji, może być dokonana przez osoby zajmujące się eksploatacją tych urządzeń.
Jeżeli naprawa uszkodzonych lub zużytych urządzeń polega na przywróceniu im pierwotnego stanu technicznego w zakresie zapewniającym bezpieczeństwo przeciwwybuchowe, to naprawa tych urządzeń powinna być powierzona wyspecjalizowanej jednostce.

3.9. Wycofanie urządzeń przeciwwybuchowych z eksploatacji
Urządzenia i systemy ochronne należy wycofać z eksploatacji w pomieszczeniach i przestrzeniach zewnętrznych zagrożonych wybuchem w przypadku stwierdzenia:

a) uszkodzeń mechanicznych osłon i obudów przeciwwybuchowych (pęknięcia);
b) ubytków żeber spełniających rolę radiatorów np. w silnikach elektrycznych;
c) zdeformowania osłon, obudów, zamknięć szczególnie w urządzeniach budowy „d”;
d) rys i wżerów na metalowych złączach ognioszczelnych; należy wykonać wówczas pomiary głębokości i długości rys oraz głębokości i średnicy wżerów warunkujących zachowanie bezpieczeństwa przeciwwybuchowego;
e) w przypadku stwierdzenia nieautoryzowanych modyfikacji mających wpływ na zachowanie przez urządzenie bezpieczeństwa przeciwwybuchowego;
f) uszkodzenia elementów elektronicznych decydujących o iskrobezpieczeństwie;
g) łuszczenia się zalew w urządzeniach hermetyzowanych;
h) uszkodzenia odlewanych uzwojeń klatkowych w silnikach budowy wzmocnionej;
i) uszkodzenia urządzeń lub części nieprzystosowanych do naprawiania, np. zacisków budowy wzmocnionej, oprawek, barier, elementów hermetyzowanych itp.;
j) uszkodzeń, których usunięcie lub naprawa nie może przywrócić urządzeniu bezpieczeństwa przeciwwybuchowego. Jeżeli jest konieczne wycofanie urządzenia z ruchu w celu kontroli lub konserwacji, to odizolowane żyły kabla lub przewodu powinny być:

– przyłączone prawidłowo do zacisków w odpowiedniej obudowie albo
– odłączone od wszelkich źródeł zasilania i zaizolowane lub
– odłączone od wszelkich źródeł zasilania i uziemione.

     Jeżeli urządzenie ma być wycofane z ruchu na stałe, to towarzyszące mu oprzewodowanie, po odłączeniu od wszystkich źródeł zasilania, należy zdemontować lub przyłączyć prawidłowo do zacisków w odpowiedniej obudowie.
Decyzję o wycofaniu urządzenia z eksploatacji podejmuje kierownictwo służb odpowiedzialnych za eksploatację lub osoba wyznaczona przez kierownika zakładu.
Wycofane urządzenia mogą pracować poza strefami zagrożonymi wybuchem, po ich dopuszczeniu do pracy przez odpowiednie służby.

3.10. Używanie narzędzi ręcznych w przestrzeniach zagrożonych wybuchem
Wymagania dla narzędzi ręcznych używanych w przestrzeniach zagrożonych wybuchem dotyczą:

1) narzędzi, które mogą wytwarzać w czasie stosowania jedynie pojedyncze iskry (np. śrubokręty, klucze, śrubokręty udarowe);
2) narzędzi, które w czasie użytkowania wytwarzają snop iskier podczas piłowania lub szlifowania;
Wymaga się także, aby:

a) w strefach 0 i 20 nie były dopuszczalne żadne narzędzia mogące wytwarzać iskry,
b) w strefach 1 i 2 dopuszczalne były jedynie narzędzia zgodne z pkt 1.

     Narzędzia zgodne z pkt 2, są dopuszczane tylko wtedy, gdy jest zapewnione, że żadna niebezpieczna atmosfera nie występuje w miejscu pracy.
Stosowanie jakichkolwiek narzędzi stalowych jest całkowicie zakazane w strefie 1., jeżeli istnieje ryzyko wybuchu z powodu obecności substancji należących do grupy wybuchowości IIC (acetylen, dwusiarczek węgla, wodór) oraz siarkowodoru, tlenku etylenu, tlenku węgla, jeżeli nie zostało zapewnione, że żadna niebezpieczna atmosfera wybuchowa nie występuje w miejscu pracy z tymi narzędziami.
Narzędzia stalowe zgodne z pkt 1. są dopuszczone w strefach 21. i 22. Narzędzia stalowe zgodnie z pkt 2. są dopuszczalne tylko wtedy, gdy miejsce pracy jest wydzielone ze stref 21. i 22. oraz zostały podjęte dodatkowe środki:

a) osady pyłu usunięto z miejsca pracy,
b) miejsce pracy jest utrzymywane w stanie mokrym, tak że pył nie może rozpraszać się w powietrzu oraz nie mogą występować jakiekolwiek procesy tlenia.

     Zaleca się, aby stosowanie narzędzi w strefach 1. 2. 21. i 22. podlegało systemowi „dopuszczeń do pracy”.

3.11. Wykonywanie prac w pomieszczeniach i przestrzeniach zagrożonych wybuchem
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. 2010 nr 109, poz. 719), przed rozpoczęciem prac mogących powodować bezpośrednie niebezpieczeństwo powstania pożaru lub wybuchu właściciel, zarządca lub użytkownik jest obowiązany:

a) ocenić zagrożenie wybuchem w miejscu, w którym prace będą wykonywane;
b) ustalić rodzaj przedsięwzięć mających na celu niedopuszczenie do powstania i rozpowszechniania się pożaru lub wybuchu;
c) wskazać osoby odpowiedzialne za odpowiednie przygotowanie miejsca pracy, za przebieg oraz za zabezpieczenie miejsca po zakończeniu pracy;
d) zapewnić wykonywanie prac wyłącznie przez osoby do tego upoważnione, posiadające odpowiednie kwalifikacje;
e) zaznajomić osoby wykonujące prace z zagrożeniami pożarowymi występującymi w rejonie wykonywania prac oraz przedsięwzięciami mającymi na celu niedopuszczenie do powstania pożaru lub wybuchu;
f) uzyskać odpowiednie zezwolenie dopuszczające do pracy od gospodarza instalacji/obiektu.

     Prace niebezpieczne pod względem pożarowym w pomieszczeniach (urządzeniach) zagrożonych wybuchem lub w pomieszczeniach, w których wcześniej wykonywano inne prace związane z użyciem łatwo palnych cieczy lub palnych gazów, można prowadzić jedynie wówczas, gdy stężenie par cieczy lub gazów w mieszaninie z powietrzem w miejscu wykonywania prac nie przekracza 10% ich dolnej granicy wybuchowości (DGW).
Wykonywanie prac wewnątrz zbiorników bez osłon układu oddechowego jest dopuszczalne, gdy zawartość tlenu w powietrzu wynosi co najmniej 18%.

3.12. Bezpieczeństwo pracy w przestrzeniach zagrożonych wybuchem
Zgodnie z art. 207 Ustawy Kodeks Pracy [Dz.U. 2018 r. poz. 917]: pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy – przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.

W szczególności pracodawca jest obowiązany:

1) organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy;
2) zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń;
3) reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa pracy oraz dostosowywać środki podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy;
4) zapewnić rozwój spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym uwzględniającej zagadnienia techniczne, organizację pracy, warunki pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska;
5) uwzględniać ochronę zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących dziecko piersią oraz pracowników niepełnosprawnych w ramach podejmowanych działań profilaktycznych;
6) zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy;
7) zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

     Dla urządzeń i systemów ochronnych użytkowanych w przestrzeniach zagrożonych wybuchem, należy dodatkowo wziąć pod uwagę szczególne wymagania ze względu na niebezpieczne warunki pracy, grożące pożarem i/lub wybuchem.
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28 marca 2013 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach energetycznych [Dz.U.2013.492], określa wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników zatrudnionych przy eksploatacji urządzeń i instalacji energetycznych, podaje wykaz prac wykonywanych w warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego, określa zasady i procedury organizacji prac przy urządzeniach i instalacjach energetycznych.

3.13. Minimalne wymagania BHP

Rozporządzenie Ministra Rozwoju z dnia 6 czerwca 2016 r. w sprawie wymagań dla urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku w atmosferze potencjalnie wybuchowej (Dz.U. 2016 poz. 817),  określa minimalne wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników wykonujących prace na stanowiskach, na których z przyczyn wynikających z cech miejsca pracy, urządzeń lub substancji może wystąpić atmosfera wybuchowa.
Zgodnie z rozporządzeniem pracodawca winien podjąć następujące działania organizacyjne i techniczne:

1) Dla stanowisk pracy, gdzie mogą wystąpić atmosfery wybuchowe, należy nie rzadziej niż raz w roku dokonywać oceny ryzyka uwzględniając:

a) prawdopodobieństwo i częstotliwość występowania atmosfer wybuchowych,
b) prawdopodobieństwo występowania oraz uaktywniania się źródeł zapłonu, w tym wyładowań elektrostatycznych,
c) identyfikację i ocenę zagrożeń wybuchem stwarzanych przez urządzenia techniczne oraz procesy pracy, a także stosowane surowce i półprodukty,
d) ocenę skali przewidywanych niepożądanych skutków;

2) Po dokonaniu oceny ryzyka należy opracować dokument zabezpieczenia stanowisk pracy przed wybuchem, który powinien zawierać:

a) informację o identyfikacji atmosfer wybuchowych i ocenę ryzyka wystąpienia wybuchu,
b) informacje o podjętych odpowiednich środkach zapobiegających wystąpieniu zagrożeń wybuchem, sporządzonego w formie zestawienia,
c) wykaz miejsc pracy zagrożonych wybuchem wraz z ich klasyfikacją,
d) deklarację, że stanowiska pracy i narzędzia pracy, a także urządzenia zabezpieczające, są zaprojektowane, używane i konserwowane z uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa;

3) W celu zapobiegania możliwości powstania atmosfer wybuchowych pracodawca powinien podjąć następujące działania:

a) stwarzać warunki aby praca mogła być wykonywana w sposób bezpieczny,
b) zapobiegać tworzeniu się atmosfer wybuchowych, a jeżeli jest to możliwe, wyeliminować źródła zapłonu,
c) stosować środki zmniejszające skutki wybuchu, zapewniające bezpieczeństwo i ochronę zdrowia pracowników,
d) zapewnić, by stanowiska pracy urządzenia i narzędzia stosowane przez pracowników zostały zaprojektowane, skonstruowane, zamontowane, zainstalowane, a także używane, konserwowane i eksploatowane w sposób minimalizujący zagrożenie wybuchem (pisemna deklaracja);

4) W przypadku zaistnienia wybuchu zasięg jego oddziaływania powinien ograniczyć się tylko do stanowiska pracy i znajdujących się tam urządzeń, na skutek zastosowania sposobów uniemożliwiających jego przejście w detonację i rozprzestrzenienie się fali detonacyjnej;
5) Przed przekazaniem do eksploatacji stanowiska pracy, na którym może występować atmosfera wybuchowa, powinna być dokonana jego ocena pod względem zastosowanych zabezpieczeń zapobiegających zainicjowaniu wybuchu lub ograniczających jego skutki;
6) Podejmując działania zmierzające do zapobiegania zainicjowaniu zapłonu atmosfer wybuchowych, należy uwzględnić środki ograniczające prawdopodobieństwo wystąpienia wyładowania elektrostatycznego (źródło zapłonu), jeżeli pracownik i jego otoczenie są nośnikiem lub źródłem takiego ładunku.

▲ do góry